چکیده:
یکپارچگى و وحدتِ مسلمانان، خواست، هدف و برنامه اسلام است و آرزوى مسلمانان. از این روى، طرح نظریه وحدت و ارائه الگویى دقیق و روشن براى به حقیقت پیوستن آن، از اهمیت راهبردى برخوردار است. نظریهپردازى براى وحدت اسلامى، نظریهپردازى براى هویت اسلامى و بازگرداندن استیلاى اسلامى است. تمام کسانى که به نظریهپردازى براى وحدت اسلامى پرداختهاند، به گونهاى در برابر استیلاى غرب، واکنش نشان داده و آن را بر نمىتابیدهاند و راهِ برون رفت از این چنبره آهنین و به زانو در آورنده را در وحدت اسلامى مىجستهاند. در این مقال، الگوها و نظریههاى چهارگانه وحدت اسامى که همانا عبارت باشد از جامع سیاسى، احیاى اندیشه دینى، فقهى، تاریخى مطرح مىشود و به شرح، یکایک آنها کالبدشکافى مىشود و الگوى تاریخى، محور و مدار قرار مىگیرد. و میرزا خلیل کمرهاى از جمله یکى از بنیان گذاران این نظریه و الگو، شناسانده و ویژگیهاى راهگشاى نظریه او به روشنى بازگو مىشود.
خلاصه ماشینی:
اين پرسش براي همه آنان مطرح بوده است كه عامل وحدت در جهان اسلام چيست؟ به بيان ديگر، چه عاملي سبب ميشود كه در جامعه اسلامي و در دارالاسلام با وجود تفرقه سياسي، اختلافهاي كلامي، تمايزهاي قومي، با مفهوم پررنگي از وحدت امت اسلامي را در اذهان و رفتار مسلمانان شاهد باشيم؟ از نظر سيد جمالالدين اسد آبادي، انحطاط جوامع اسلامي يك امر تاريخي و دروني است و استعمار علت مبقيه اين انحطاط است، نه علت موجده.
به همين دليل خواهيم ديد كه براي ما روشن نيست آقاي ميرزا خليل كمرهاي چه انديشهاي درباره وضعيت نابسامان تنوع فرهنگي در جهان اسلام، با توجه به الگوي خود ميتوانست ارائه دهد؟ يا چه پيشنهادي براي حل اين معما داشته و يا روال مناسبات فراملي ميان فرهنگها در خوشه فرهنگي جهان اسلام چگونه خواهد بود؟ يا كدام سازمانها در سطح جهان اسلام عهده دار اين برنامهها خواهند بود؟ پذيرش الگوي ايشان، مشروط بر اين است كه آموزش چند فرهنگي در جامعه اسلامي براي پذيرش تنوع فرهنگي صورت گيرد.
» اهميت حفظ وحدت براي ايشان در حدي بود كه در كتاب: «رسالتي الي الشيخ الاكبر محمد بن ابراهيم المفتي الاعظم الاكبر» كه از سوي دار رابطة العالم الاسلامي چاپ و در ايران ترجمه آن در ضمن خمس رسائل في الحج و القبله، منتشر شد، از ضرورت اقتراحي در اين رابطه سخن به ميان آورده است.
33 اين امر از نظر ايشان موجب خواهد شد تا تنفر و وحشت از يكديگر كم گردد و بدانند كه فقه اسلامي در همه مذاهب، مقتبس از كتاب و سنت است.