مفهوم شناسی جمال و جلال در معماری اسلامی از دو دیدگاه ادراک و تجلی مقاله

بحران هویت و فقدان مبانی نظری مشخص در ساخت بناهای مذهبی که ریشه در معانی عمیق اندیشه اسلامی داشته باشد، یکی از چالش های معماری امروز ایران است. فقدانی که نه تنها در فرآیند آفرینش معماری که در شناخت و مداخله در بناهای گذشته نیز نتایج نامطلوبی به بار آورده است. بنابراین تحقیق بیشتر در مفاهیمی همچون جمال و جلال که هم در ماهیت آثار معماری و هم در ادراک آنها، قابل بازشناسی هستند، لازم می نماید. با توجه به اینکه مفاهیم جمال و جلال همواره ذیل موضوع زیبایی بررسی شده اند، ابتدا تدوین یک چارچوب نظری مشخص که دو دیدگاه متفاوت به زیبایی را بیان نماید، انجام شد. مقولات زیبایی‌شناسانه، که مفاهیم جمال و جلال مستخرج از آنها تعریف شده‌اند، در گام بعدی مورد تدقیق قرار گرفته‌اند. سپس مفهوم شناسی جمال و جلال ذیل دوگانة بدست آمده از چارچوب نظری، انجام پذیرفته است. این بخش از مفاهیم کیفی و مباحث نظری محض آغاز شده و در نهایت به نتایجی کمی-کیفی در معماری رسید. در انتها، پارامترهای مشخصی بیان شد که از سویی مشخص می‌کنند،  دو واژة جمال و جلال تجلی چه صفاتی بوده و چه تاثیری بر مخاطب می‌گذارند. تحقیق از نظرِ هدف یک تحقیق کاربردی است و از حیثِ راهبرد در دسته‌ی تحقیقاتِ توصیفی- تحلیلی قرار می‌گیرد. ضمن اینکه روش‌های تحقیق تحلیلی-تاریخی نیز، بویژه آنجا که آثار و بناهایی از گذشته مورد استناد قرار گرفته اند، استفاده شده است. گردآوری اطلاعات در حوزه‌ی تئوری با مطالعات کتابخانه‌ای و با ابزار فیش برداری، انجام شده است.   اهداف پژوهش: 1- تبیین جایگاه مفاهیم جمال و جلال، در رویکردهای متفاوت به زیبایی‌شناسی اسلامی 2- دستیابی به چگونگی تحقق مفاهیم جمال و جلال در معماری اسلامی    سوالات پژوهش: 1- جایگاه جمال و جلال ذیل موضوع زیبایی در عالم اسلام، از چه رویکردهایی قابل تبیین است؟ 2- مفاهیم جمال و جلال چگونه در معماری اسلامی محقق می‌شوند؟

The crisis of identity and the lack of clear theoretical foundations in the construction of religious buildings that are rooted in the deep meanings of Islamic philosophy is one of the challenges of today’s Iranian architecture. A lack that has had adverse results not only in the process of creating architecture but also in recognizing and intervening past buildings. Therefore, more research is needed on concepts such as beauty and glory, which are recognizable both in the nature of architectural works and in their perception. Considering that the concepts of beauty and glory have always been studied under the subject of beauty, first a specific theoretical framework was developed that expresses two different views on beauty. The aesthetic categories, from which the concepts of beauty and splendor are defined, are elaborated in the next step. Then, the concept of beauty and glory, derived from the theoretical framework, is accomplished. This section initiated from qualitative concepts and purely theoretical topics and finally reached quantitative-qualitative results in architecture. In the end, certain parameters were stated that, on the other hand, determine what are the attributes of the two words beauty and glory of manifestation and what effect they have on the audience. Research in terms of purpose is an applied research and in terms of strategy falls into the category of descriptive-analytical research. In addition, analytical-historical research methods have been used, particularly in past artworks and monuments. The collection of information in the field of theory has been done with library studies and with the help notetaking methods. Research objectives: 1- Explaining the position of the concepts of beauty and glory in different approaches to Islamic aesthetics 2- Achieving how to realize the concepts of beauty and glory in Islamic architecture Research questions: 1- From what approaches can the position of beauty and glory under the subject of beauty in the Islamic world be explained? 2- How are the concepts of beauty and glory realized in Islamic architecture?

مقاله‌هایی همچون: «مفاهیم جمال و جلال در هنرهای تجسمی» (1373)، «جمال و جلال در هنر (1373)، «معماری و صور جلالی» (1375)، «صور جلالی در معماری اسلامی ایران »(1377)، «مقوله زیبایی‌شناختی ظرافت و برخی از صور آن در هنر دوره صفویه» (1385)، که در آن‌ها به تبیین کیفیات عینی و کالبدی و تأثیرات ادراکیِ مفاهیم جمال و جلال با ذکر مصادیق در انواع هنرها، پرداخته است. همان طور که صفات جلال و جمال خدا با یکدیگر هماهنگی دارند و لازم و ملزوم یکدیگرند، این ویژگی در نقوش هندسی و اسلیمی نیز به تجلی در آمده است(ر. در مقاله خوش‌کلام و حمزه‌نژاد (1391) با عنوان «زیبایی‌شناسی مساجد در بستر سبک‌ها، از جلالت تا لطافت)» موضوع جمال و جلال در شیوه‌های معماری ایران بعد از اسلام تا دوره معاصر بررسی شده است. جدول 3: فهرست نام های جمالی و جلالی خداوند در متون اسلامی و صفات متعلقه آنها (منبع: نگارندگان) {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} ظهور ربوبیت الهی برای هر انسان در قالب دو گانه‌هایی است که از این دو صفت ناشی می‌شود. ک. صالحی، 1377) {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} با این تفاسیر می‌توان از بررسی های انجام شده به این نتیجه رسید که مفهوم جمال و جلال از بنیادی‌ترین مفاهیم هنری در معماری اسلامی هستند. “The idea of the holy: an inquiry into the non-rational factor in the idea of the divine and its relation to the rational”, Translated by John W.