چکیده:
از آنجا که تاکنون تحقیقی برای جمع‌آوری و تحلیل نظام روایات محاسبه نفس صورت نگرفته است، پژوهشِ پیشِ رو در جهت رفع این نقیصه، سامان یافته است. احادیث از نظم جامعی در محاسبه نفس برخوردارند و اجزاء مختلف این نظام در یک نگاه کلی، از این قرار است که برخی از روایات، یادآور اهمیت محاسبه بوده و برخی با اشاره به فوائد آن، انسان را به سوی محاسبه ترغیب می‌کنند و برخی دیگر نیز دستورالعمل چگونگی پرداختن به آن را توضیح می‌دهند. روایات پیرامون محاسبه نفس را می‌توان در چهار بخش کلی، دسته‌بندی و تحلیل نمود. دسته‌ای از روایات، «محاسبه نفس» را به خاطر رهایی از سختی‌های محاسبه اعمال انسان در قیامت، سفارش می‌کنند و دسته‌ای دیگر، نتایج و آثار معنوی و چشم‌گیر محاسبه نفس را مورد تأکید قرار می‌دهند. دسته سوم، به رنگ و روی به شدّت شیعیِ محاسبه نفس پرداخته است. و دسته چهارم که در این میان، از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است، روایاتی است که هر کدام، متضمّن نکاتی پیرامون دستور العمل چگونگی پرداختن به محاسبه نفس است. با تألیف و تنسیق منسجم این روایات می‌توانیم به فهم بهتر و نظام‌مندتری از نگاه شریعت به محاسبه نفس برسیم.
Self-inspection is a religious systematic teaching and regulation, which never as it worth be taken at attention. Because, until now, there has been any investigation has be done to deal with collecting an analyzing the narrative about self-inspection, this research, in anyway, wants to remove this deficiency. In a short glance, the narratives about self-inspection can be divided and analyzed in six parts. The first are narratives about how to gain a deliverance from the trouble reckoning on resurrection day. The second are about spiritual benefits and consequences of self-inspection. The third have a Shiiat approach to the self-inspection. The forth are narrative that dealing with self-inspection in an inter-religions approach. The fifth, which have an very important and high stage, are narratives that each of them deal with how to be done the self-inspection, and the sixth are narratives have not any contain, but commanding self-inspection in question. Compilation and a regulation of these narratives might helps us to have a better and systematic understanding of self-inspection in religion point of view.
خلاصه ماشینی:
و در حـديثي ديگـر، اهـل محاسـبه را «أسـعد النـاس » يعنـي نيـک بخت ترين مردم معرفي کرده اند (همان ، ۳۳۹)، همچنين پيامبر اکرم ص به ابوذر فرمودنـد زيرک ، به محاسبۀ نفس خود مي پردازد (طوسي ،۱۴۱۴: ۵۳۰؛ ابن أبي فراس و ابن عيسي ، ۱۴۱۰: ۲۳۵/۱)، و در حديثي ديگر فرمودند: زيرک ترين زيرکان کسـي اسـت که اهـل محاسـبۀ نفس است (حسن بن علي ع ، ۱۴۰۹: ۳۸)، همۀ اينها بـه خـاطر آن اسـت که هـدف غـايي و متعالي دين ، دعوت انسان به معنويـت و تهـذيب و اصـلاح نفـس اسـت (امـام خمينـي ر، ۱۳۸۸: ۱۲۲؛ طباطبـايي ، بـيتـا: ۲۰۴و۲۱۷؛ صـدر المتـألهين ، ۱۳۷۸: ۱۳)، و از ديـدگاه بسـياري از روايات ، نيل به اين هدف متعالي ، از رهگذر پـرداختن بـه محاسـبۀ نفـس ، امکـان پـذير است ، چنانکه امام علي ع فرمودند: «مـن حاسـب نفسـه وقـف علـي ع ي وبـه و أحـاط بذنوبه و استقال الذنوب و أصلح الع ي وب » کسي که محاسبۀ نفـس کنـد بـر عيـب هـاي خويش واقف مي شود، و از گناهانش باخبر مي گردد و از گناهان عذر خواهي مي کند، و عيوب خود را اصلاح مـي نمايـد (نـوري ، ۱۴۰۸: ۱۵۴/۱۲)، و «ثمـرة المحاسـبة إصـلاح النفس » (تميمي آمـدي ، ۱۴۱۰: ۳۲۹)، با تأمل در اين دو حديث نوراني روشن مـي شـود کـه چرا در روايات پيش گفته ، محاسبۀ نفس ، مايه برترين سود و بهترين سعادت و بـالاترين زيرکي ، معرفي شده است و همچنين روشن مي شود که چگونه محاسبۀ نفس در برخي روايات ، ملاک و معيار رسيدن انسان به ايمان حقيقـي (حرعـاملي ، ۱۴۰۹: ۹۹/۱۶)، و مقـام تقوا (همان ، ۹۸)، و اصل ورع (منسوب به جعفر بن محمـد ع، ۱۴۰۰: ۴۰)، شناخته شده است ، و اين گونه است که محاسبۀ نفس ، بهترين جايگاه را در قيامت براي اهل خـود بـه ارمغـان ميآورد (ابن حنبل ، ۱۴۲۰: ۱۸۳)، و آنها را از همسايگان خداوند قرار مي دهد (کوفي اهوازي ، ۱۴۰۲: ۹۳)، و مي تواند معياري براي تشخيص رهايي انسـان از خطـاي سـهل انگـاري در کار نفس (تميمي آمدي ، ۱۴۱۰: ۵۹۵)، و سنجش جدايي اهل دنيا از اهل آخرت قرار گيرد (فيض کاشاني ، ۱۴۰۶: ۱۴۳/۲۶).
(
, 
, 
)
