چکیده:
دو نظریۀ شَبَح مُحاکی و وجود ذهنی در مسئلۀ رابطه صورت ذهنی با واقعیّتِ خارجی، رقیب یک‌دیگرند. اگر چه برخی عباراتِ طرفداران نظریهٔ شَبَح مُحاکی حاکی از آن است که صورت ذهنی با واقعیّتِ خارجی این‌همانی نداشته و بلکه تباین دارد، امّا با استناد به برخی عباراتِ دیگر، می‌توان گفت که هواداران این نظریه، این‌همانی صورت ذهنی با واقعیّتِ خارجی را قبول دارند. از سویی، هوادارن نظریهٔ وجود ذهنی، بر این ادعا هستند که این‌همانیِ ماهوی میان صورت ذهنی با واقعیت خارجی برقرار است. با تحلیلِ مفهومِ این‌همانیِ ماهوی و نیز با تمرکز بر دو اصل تمایزناپذیریِ این‌همان‌ها و این‌همانیِ تمایزناپذیرها، روشن می‌شود که اولاً، ادّعای این‌همانیِ ماهوی در نظریۀ وجود ذهنی گزاره‌ای تحلیلی و همان‌گویانه است و یا دست‌کم مقصود آنان را نمی‌رساند و ثانیاً، در نهایت، منظورِ طرفدارانِ آن، همان ادّعای طرفدارانِ شَبَح مُحاکی است. در این پژوهش - با روش توصیفی۔تحلیلی و به شیوه‌ای نو - نشان داده شده است که ادّعای این‌همانیِ صورت ذهنی با واقعیّتِ خارجی از منظر هر دو دیدگاهِ پیش‌گفته درست است، امّا منظورِ هردو دیدگاه از این‌همانیِ صورت ذهنی با واقعیّت خارجی، این‌همانیِ عرفی بوده است و نه این‌همانیِ عددی.
The purpose of the present study is to combine the two theories of Shabah al-Mohaki (the representative image), and Wojud al-Zehni (the mental existence). In the context of Islamic philosophy, the relationship between mental and external realities has been a controversial issue among philosophers. It is well known that proponents of Shabah al-Mohaki believe that there is a dissimilarity between mental and external realities, and their rivals, the proponents of mental existence, believe that there is an essential identity between mental and external realities. This group claims that objects have two types of existence; "objective" which is the same reality in the external world, and “subjective” which is called "mental existence". It seems that in their view, subjective and objective realities are numerically identical. The representative theorists on the other side reject this claim. By investigating and analyzing the texts of the two theories, the author found that the two speak of identity but qualitative and not numerical identity. As far as the mental existence theory is concerned, when we analyze the claim of mental existence theorists and numerical identity, it turns out that they do not say anything better and more than what representative theorists claim. This analysis is done through the two principles of indiscernibility of identicals and identity of indiscernibles. According to the first, if two things are identical then they must be not be different from one another with respect to all of their properties. The principle speaks of numerical identity. The second principle (although it is controversial) states that if two things have the same properties in every respect then they are identical. This principle does not have the logical truth and speaks of qualitative identity. If one considers the case of mental existence, the claim that mental existence and objective reality are numerically identical, then he identifies that these two are not only identical but they have different properties. For instance, the subjective reality such as the image of a book or fire has the property of being mental and the objective reality of that image, the book or fire in the external world, has the property of being external. This shows that they are two different things because they have different properties. Therefore, the only way to say that these two are the same (identical), is that they are qualitatively but not numerically, identical. On the other side, the identity claim (qualitative identity) between subjective and objective realities is found in the texts of proponents of representative theorists. For instance, Shamsuddin Isfahani argues that what is ascribed to mental existence is an image of objective reality and the image of that particular object is contrary to the objective reality itself, although in some respects it is identical to that external reality in such a way that what is obtained from the object in the mind is the same as the external reality. This shows that representative theorists also accept the claim of identity in some respect but qualitative and not numerical identity between subjective and objective reality.
خلاصه ماشینی:
اگر چـه برخي عبارات طرفداران نظريه ٔ شبح محاکي حاکي از آن است که صورت ذهني بـا واقعيـت خـارجي اين همـاني نداشته و بلکه تباين دارد، اما با استناد به برخي عبارات ديگر، ميتوان گفـت کـه هـواداران ايـن نظريـه ، اين همـاني صورت ذهني با واقعيت خارجي را قبول دارند.
پرسش اصلي اين است که رابطـۀ صورت ذهني با واقعيت خارجي چيست ؟ سه ديدگاه عمده در اين رابطـه وجـود دارد: ۱) نظريـۀ اضـافه ؛ َ ۲) نظريۀ شبح محاکي ؛ ۳) نظريۀ اين هماني ماهوي ذهن و عين .
توضيح ايـن کـه اگـر چـه مشـهور اسـت کـه طرفـداران شـبح محـاکي ، ُ اين هماني صورت ذهني با واقعيت خارجي را رد ميکنند، اما اين گونه نيست ، بلکه عبارات آن ها دو گونـه است .
البته ،سخن اين نيست که کدام يک از نظره ها و تبيين ها - دربارٔە اين هماني صورت ذهني با واقعيـت خارجي - درست و کدام يک نادرست است ؟ بلکه ميخواهيم نشان دهيم که معناي مفهـوم «اين همـاني ماهوي» در نظريه وجود ذهني معروف و در نگاه ملاصدرا و طرفداران او، «اين هماني عرفـي» اسـت کـه َ نظريۀ شبح محاکي هم همين را ادعا ميکند.
اگـر سـخن َ شمس الدين اصفهاني را مد نظر قرار دهيم ، مي بينيم کـه او بـه صـراحت بيـان مـيدارد کـه شـبح و مثـال (صورت ذهني)، اگر چه از جنبه اي مغاير با واقعيت خارجي است ، اما «از جهتي با آن واقعيـت خـارجي مطابق است به اين شيوه که آنچه در ذهن از شيء حاصل مي شود، عـين مشـبح اسـت » (اصـفهاني ، بيتـا، ص ۲۱۱).
(
, 
, 
)
