چکیده:
انعطافپذیری، پاسخی برای رفع نیازهای مختلف ساکنین خانه در زمانهای گوناگون میباشد. در واقع این نیازها هستند که برای رفع آنها قابلیت تغییرات بالقوه در بُن نظامهای فعالیتی و فضاییِ خانهها، بروز پیدا میکنند و بالفعل میشوند؛ در پژوهش پیشرو این دلیل بروز انعطافپذیری، مولدهای انعطافپذیری نامیده میشود. هدف اصلی بررسی دگرگونی مولدهای انعطافپذیری بر اساس تحولات گفتمان جنسیتی (روابط فرهنگی میان زنان و مردان) در خانههای اعیانی قاجاری میباشد و بنابراین سوال اصلی پژوهش این است که: مولدهای انعطافپذیریِ خانههای اعیانی بر اساس تحولات گفتمان جنسیتی در میانه دوره قاجار چگونه صورتبندی یافتهاند؟ روش تحقیق از نوع کیفی و با روشهای تحقیق توصیفی تحلیلی، تفسیری تاریخی و پدیدارشناسانه است؛ درگام نخست بازتاب تحولات گفتمان جنسیتی در خانههای اعیانیِ دوره قاجار معرفی شده است و سپس مولدهای انعطافپذیری بر اساس ویژگیهای خانههای اعیانی از میان کتب و منابع معتبر تاریخی شناسایی و مورد تحلیل قرار گرفتهاند. سپس با استفاده از روش تحقیق پدیدارشناسانه به بررسی مصداقی تحولات مولدهای انعطافپذیری در شش خانه اعیانی قزوین با استفاده از نتایج مصاحبههای عمیق با ساکنان آن خانهها و بررسی منابع معتبر تاریخی پرداخته شده است. نتایج تحقیق نشان میدهند نظامهای فعالیتی و فضایی که پیش از تحول گفتمان جنسیتی، مولدهای انعطافپذیری (قابلیت بالقوه تغییرات) داشتهاند پس از این دوره نیز کارکرد خود را حفظ نمودهاند. بهعبارتی نیازهای ساکنان خانههای اعیانیِ قاجاری حتی با تحولات روابط میان زنان و مردان در میانه آن دوران کماکان باقی ماندهاند و این تحولات، دستِکم در دوره قاجار نتوانستهاند تغییر واضحی در نیازهای ساکنان خانهها ایجاد نمایند. همچنین بهنظر میرسد تحولات گفتمان جنسیتی، نظامهای فعالیتی و فضاییِ خانهها را محدودتر کردهاند اما این محدودیت، خللی بر مولدهای انعطافپذیریِ آنها وارد نکرده است. بهعبارتی میتوان چنین نتیجه گرفت که تحولات گفتمان جنسیتی، مولدهای انعطافپذیریِ خانههای قبل و پس از عصر ناصری را پوشش دادهاند.
خلاصه ماشینی:
شکل رابطه بين نيازهاي ساکنين و قابليت تغييرات نظام هاي فعاليتي و فضايي خانه (نگارندگان ) لزوم استفاده از خانه به عنوان فضاي کسب وکار║◄ تنوع پذيري در الگوي خانه هاي سنتي برخي از مسئولان ، کارهاي معمول مقام ها و رجال اداري و سياسي ، تمام يا بخش مهمي در بخشي از خانه خود انجام مي شد؛ محل کار اين افراد که منصب اداري اجتماعي داشتند در خانه آن ها و به طور معمول در بخشي از خانه بود که بيروني ناميده مي شد.
با توجه به اينکه «تحولات انعطاف پذيري نظام هاي فعاليتي و فضايي خانه از نگاه گفتمان جنسيتي دوره قاجار» مد نظر است ، انتخاب خانه اعياني از آن روست که در دوره قاجار اين اعيان و نخبگان بودند که امکان سفر به فرنگ داشته و مي توانستند از نزديک معماري و فرهنگ مردم آنجا را مشاهده کنند(عليزاده بيرجندي ، ١٣٩١، ١٧٥) و از طرف ديگر اروپاييان حاضر در ايران نيز غالبا با همين طبقه اجتماعي مراوده داشتند.
محدوده قرارگيري خانه هاي مورد مطالعه (پرهيزکاري و محمدزاده ، ١٣٨٥: ١٤٠؛ بازترسيم نگارندگان ) گفتمان جنسيتي و تحولات آن در خانه هاي اعياني قزوين ٩ قزوين در دوره قاجار به عنوان يکي از شهرهاي مهم اقتصادي و فرهنگي نزديک پايتخت نوپاي ايران يعني تهران قرار داشت اين شهر به واسطه نزديکي به پايتخت ، از امکانات پذيرش مهمانان خارجي برخوردار بوده است .