چکیده:
فرونشست زمین بهعنوان یکی از مخاطرات طبیعی در سالهای اخیر با افزایش بهرهبرداری بیشازحد از آبهای زیرزمینی بهعنوان یک مسئله اساسی در دشتهای حاصلخیز کشور مطرحشده است. بیتوجهی به اینگونه پدیدهها میتواند خسارت جبرانناپذیری را به بار آورد. بنابراین ارزیابی پتانسیل و میزان استعداد دشتهای حاصلخیز نسبت به پدیده فرونشینی امری ضروری است. در پی همین ضرورت، پژوهش حاضر به ارزیابی پتانسیل فرونشست زمین و عوامل مؤثر بر آن در دشت حاصلخیز فاروق-سیدان شهرستان مرودشت میپردازد. جهت انجام این پژوهش، ابتدا دادههای مربوط به 11 پیزومتر از 14 پیزومتر موجود در دروه آماری 1388-1374 بررسی و بهمنظور تهیه نقشه خطر فرونشست از رابطه تجربی لامب-ویتمن استفاده شد. بدینصورت که بعد از شبکهبندی تیسن هر پیزومتر، پارامترهای پوکی اولیه، ضریب توانایی فشرده شدن، ضخامت اولیه لایههای موردنظر، تنش مؤثر اولیه و ثانویه برآورد و لایههای رستری ضخامت منطقه اشباع بین سطح ایستابی اولیه و سطح اساس فرضی، فشار آب منفذی اولیه ، تغییرات تنش مؤثر، فرونشست احتمالی و خطر فرونشست تهیه شد. بررسی دادهها نشان داد که در دشت فاروق- سیدان، دو منطقه با خطر فرونشست خیلی زیاد(57/5 درصد از مساحت دشت) و زیاد (76/19 درصد از مساحت دشت) وجود دارد که عوامل تراکم و فشردگی میان لایههای رسی و برداشت بیرویه آبهای زیرزمینی مؤثرترین عوامل هستند. در طول دوره 1388-1375، باوجود 1700 حلقه چاه کشاورزی در سطح دشت باعث افت 96/17 متری آب زیرزمینی شده و شرایط را جهت فشردگی میان لایههای رسی و فرونشست زمین فراهم کرده است.
In recent years due to excess exploitation of ground water in fertile plains, land subsidence has become one of the main natural disasters. Neglecting such a phenomenon can cause severe irreparable damages. Accordingly, it is indispensible to assess the potential of fertile lands for subsidence. This study evaluates the potential of land subsidence and effective factors in Farough - Seydan fertile land in Marvdasht. First, the 11 piezometers of 14 available piezometers in statistical period of 1374 – 1378 are evaluated. And the empirical relationship of Lamb- Whitman is used to have the map of land subsidence risk. Hence, after Thiessen networking some parameters are prepared such as primary osteoporosis, the coefficient of compression capacity, the initial thickness of intended layers, effective stress the primary and secondary, Raster layers of thickness of saturated area between raw water table and hypothetical layer, initial pore water pressure, changes in effective stress, probable subsidence and its risk .The data show that there are two zones with extra high risk ( 5.57 percent of the plain) and high risk ( 19.76 percent of the plain) in which two factors are the most effective ones; the density of the clay layers and excessive water withdrawals.During the period of 1375 – 1388 there were 1700 agricultural wells in the plain that caused the drop of 17.96 meter of underground water. This, in turn paves the way for the high density of clay layers and land subsidence.
خلاصه ماشینی:
ارزيابي پتانسيل فرونشست زمين و عوامل مؤثر بر آن ( مطالعه موردي : دشت سيدان فاروق مرودشت ) محمدابراهيم عفيفي x- استاديار دانشگاه آزاد اسلامي واحد لارستان پذيرش مقاله : ۱۳۹۵/۰۳/۰۴ تأييد نهايي : ۱۳۹۵/۱۲/۱۴ چکيده فرونشست زمين به عنوان يکي از مخاطرات طبيعي در سال هاي اخير با افـزايش بهـره بـرداري بيش ازحد از آب هاي زيرزميني به عنوان يک مسئله اساسـي در دشـت هـاي حاصـلخيز کشـور مطرح شده است .
در ايران اولين بار فرونشست زمين در دشت رفسنجان در سال ۱۳۴۶ همراه با پديده لوله زايي در چاه هاي کشاورزي گزارش شده است (حسيني ميلاني ، ۱۳۷۳).
در سال هاي اخير پديده فرونشست منطقه اي زمين در ارتباط با افت سطح آب هاي زيرزميني در بسياري از دشت هاي ديگر کشور ازجمله در دشت سيرجان (عباس نژاد، ۱۳۷۷)، زرند و کرمان (رحمانيان ، ۱۳۶۵)، اردکان يزد(عالمي ، ۱۳۸۱)، فامينين - کبود در آهنگ همدان (اميري و همکاران ، ۱۳۸۳ و خورسندي ، آقايي و عبدالي ، ۱۳۸۵)، معين آباد- ورامين (شمشکي و انتظام سلطاني ، ۱۳۸۴)، تهران – شهريار(بلورچي ، ۱۳۸۴ و علي پور و همکاران ، ۲۰۰۸) گزارش شده است .
(به تصویر صفحه مراجعه شود) الف (به تصویر صفحه مراجعه شود) ب (به تصویر صفحه مراجعه شود) (به تصویر صفحه مراجعه شود) ج د شکل ٣: نقشه هاي نسبت پوکي، ضريب توانايي فشرده شدن ، ضخامت و تنش کل اوليه دشت شکل (۴، الف ) ، ضخامت بخش غيراشباع اوليه که درواقع همان ضخامت رسوبات غيراشباع قبل از فرونشست آبخوان است را نشان مي دهد.