چکیده:
تپه حصار دامغان، یک محوطۀ مهم دارای آثار معماری در بخشهای مسکونی-آئینی از دوران مسوسنگ و مفرغ (4500-1500 پ.م.) است که با نقشههای دقیق بهدست «اشمیت» و «دایسون» کاوش شده است. هدف این پژوهش، واکاوی معماری این تپه در لایههای مختلف است و پرسشهای اصلی پیرامون شناسایی ویژگیهای مشابه و متمایز بقایای معماری در ارتباط با سایر یافتهها و اشیاء متأثر از تغییرات مختلف فرهنگی طرح میشود. بدینترتیب فرض میشود که ویژگیهای معماری همچون اشیاء و سفال بیانگر تحولات فرهنگی و صنعتگری تپه حصار است. روش تحقیق، تکنگاری است و با واکاوی متون و نقشههای مبتنیبر مطالعات کتابخانهای آغاز میشود و با برداشت و تحلیل آثار برجای مانده در روی زمین، بهویژه لایۀ IIIB تکمیل میشود. براساس کاوشها در نیمۀ دوم هزارۀ چهارم پیشازمیلاد، حصار، یک محوطۀ مهم برای پردازش سنگ و تولید آلیاژهای مس بوده است. سفال حصار نیز متأثر از غرب ایران چرخساز با نقوش حیوانی در دورۀ IA و متأثر از شمالشرق ایران خاکستری ساده در دورۀ II بوده است. نتایج پژوهش نشان میدهد که معماری حصار نیز همراه با این تغییرات متحول شده است. در مصالح از خشت قالبزده بهجای گِل و چینه استفاده شده است (دورۀ II و III). در جزئیات دیوار پشتبنددار یکی از مهمترین شاخصههای ساختاری دورۀ II بوده است که در دورۀ III شکل برج گرفته است. در این دوره برای ساختمانی آئینی یا تشریفاتی طاقچههای تزئینی پدیدار شده است. در بخشهای بنا فعالیت هر اتاق بهخصوص ساختمان سوختۀ IIIB از هم تفکیک شده است. در سازماندهی فضایی هر خانه در حصار II و III اتاق بزرگی (حدود 4 در 5 متر) با اجاق مربعشکل در میانۀ آن وجود دارد که دارای هندسۀ راستگوشه است و پشتبند دارد و به فعالیتی مرتبط با آتش و شاید فلزکاری در قلب خانه اختصاص داده شده است. نکتۀ قابلتوجه ثابت ماندن جهتگیری کلی بافت لایههای مختلف به شکل شمالغربی-جنوبشرقی است که بهنظر متأثر از جهت بادهای غالب منطقه است.