چکیده:
باغ ایرانی در شکل‌دهی به فرم، معنا، مضمون و محتوای بسیاری از آثار هنری از جمله هنر فرش‌بافی نقشی تعیین‌کننده دارد. چگونگی تأثیر فرم این باغ‌ها بر نظام آرایش نگاره‌ها و ترکیب‌بندی هندسی قالی‌های طرح باغی به‌عنوان ضرورت مطالعه مطرح می‌شود. این تحقیق درصدد است تا میزان پیوستگی و اقتباس از الگوی طراحی باغ‌های تاریخی شهر تبریز را در قالی‌های طرح باغی مربوط به قرن‌های 11 و 12 ه.ق. شمال‌غرب ایران مورد بررسی قرار دهد. با استفاده از روش مقایسه تطبیقی و تحلیل موردی، سه باغ تاریخی شهر تبریز شامل باغ‌های صاحب‌آباد، شمال و ائل‌گلی و هفت قالی طرح باغی مربوط به قرن 11 و 12 ه.ق. شمال‌غرب ایران انتخاب شد. نقشه باغ‌ها و طرح فرش‌ها، از اسناد تاریخی و مستندات (منابع) کتابخانه‌ای به‌دست آمده است. سپس بر اساس ویژگی‌های کالبدی- ساختاری باغ‌های ایرانی از‌جمله خصوصیات جغرافیایی- محیطی، عناصر فضایی- کالبدی، عناصر طبیعی، فرم- هندسه و اصول طراحی- زیبایی‌شناختی، میزان نمود و بازتاب نظام هندسی و عناصر باغ‌های تاریخی مورد مطالعه در قالی‌های طرح باغی مورد بررسی قرار می‌گیرد. نتایج تحقیق بیانگر وجود عناصر و ویژگی‌های مشترک طراحی هم‌چون استفاده از الگوی چهارباغ، هندسه مستطیلی، استفاده از خطوط مستقیم، تأکید بر محور اصلی از طریق جوی آب، مرکزیت کوشک و حوض، حصار و باغچه‌ها، درختان و بوته‌های تزیینی، تقارن، ریتم، سلسله مراتب فضایی- عملکردی و استقلال- تنوع فضاها می‌باشد. بنابراین طرح و ساختار کلی فرش‌های طرح باغی شمال‌غرب ایران با ساختار کلی باغ‌های صاحب‌آباد، شمال و ائل‌گلی هماهنگی دارد. بیش‌ترین تأثیر از نظر الگوی طراحی بر فرش‌های باغی شمال‌غرب ایران، به ترتیب مربوط به باغ‌های صاحب‌آباد، شمال و ائل‌گلی است.
Persian gardens play a key role in shaping forms, giving meaning, theme, and the very particulars of many works of art, including the art of carpet weaving. The effects of these gardens on decorating the drawings and geometric composition of garden-design carpets were examined in this study. This research aimed to investigate the way carpets of garden design adopted patterns of historic gardens of Tabriz in the 17th and 18th centuries. Using a comparative study and case analysis, three historical gardens of Tabriz, including the Sahebabad, Shomal, and E'lgoli Gardens, and seven carpets of garden design dating from the 17th and 18th centuries of Northwestern Iran were selected. The map of the gardens and the designs of the carpets were taken from historical documents and library sources. Then, the extent to which geometric elements of the historical gardens were represented in garden design carpets was studied using physical-structural features of Iranian gardens, including geographical-environmental features, spatial-physical elements, natural elements, form-geometry, and design-aesthetic principles. The research findings demonstrated the presence of common design features such as using Chaharbagh pattern, rectangular geometry, straight lines, focus on the main axis through water streams, pavilions and ponds in the center, fence and gardens, decorative trees and shrubs, symmetry, spatial-functional arrangement and independence-diversity of spaces. In sum, it was found that the general design and structure of garden design carpets from northwestern Iran was harmonious with the general structure of Sahebabad, Shomal, and E'lgoli Gardens. Sahebabad, Shomal, and E'lgoli Gardens were found to have the highest effects on the patterns and designs of garden carpets.
(
, 
, 
)
