شناسایی و اولویت‌بندی پتانسیل‌های گردشگری روستایی مناطق خشک مطالعه‌ی موردی: روستاهای شهرستان زهک مقاله

جاذبه‌های منطقه‌ای، منبع قدرت‌دهنده‌ به سیستم گردشگری‌اند و توسعه‌ی گردشگری در نواحی روستایی مناطق خشک که دارای پتانسیل‌های لازم برای گسترش گردشگری‌اند، از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. هدف تحقیق حاضر، شناسایی و اولویت‌بندی پتانسیل‌های گردشگری روستایی مناطق خشک در روستاهای شهرستان زهک است. این پژوهش، کاربردی از نوع توصیفی- تحلیلی و جامعه‌ی آماری تحقیق، روستاهای دارای پتانسیل‌ گردشگری شهرستان زهک و کلیه‌ی خانوارهای ساکن در آن است. بر اساس فرمول کوکران حجم نمونه‌ برای خانوارها 362 در نظر گرفته شد. روش گردآوری اطلاعات و داده‌های پژوهش بر اساس مطالعات کتابخانه‌ای، اسنادی و پرسشنامه است و برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از نرم‌افزارهای Excel، ArcGIS، Spss، مدل انحراف از اپتیمم و آزمون فریدمن استفاده ‌شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که مهم‌ترین پتانسیل گردشگری شهرستان زهک، جاذبه‌های اجتماعی-فرهنگی با میانگین 95/4 و پتانسیل تاریخی با میانگین 30/1 دارای پایین‌ترین رتبه است. همچنین به لحاظ برخورداری از پتانسیل گردشگری بر اساس مدل انحراف از اپتیمم روستای قلعه‌نو، شیب‌گوره و خیرآباد دارای بالاترین رتبه و روستاهای پلگی خمر، بدیل و واصلان دارای پایین‌ترین رتبه هستند.

Introduction Since ancient times, agriculture has been the main economic activity in the Zahak City, mainly due to presence of the Hirmand River. Despite the importance and special status of agriculture in the region, water fluctuations of the Hirmand River have determined the cultivation status. In drought, this factor has caused a decrease in area under cultivation and crop. Thus, in terms of economic efficiency, no stable trend is assumed. During the two recent decades, draught has extended as the result of both natural and human factors, so jobs in agricultural sector have been halted or reduced. However, the area under study has very good natural, historical, and situational potentials (border and cross-border markets) for tourism development.Among the historical monuments, we can mention Dahan-e Gholaman, which is the first Achaemenid city to be discovered so far, and the life of this city was probably only 150 to 200 years and, like The Burnt City, it was evacuated with peace and order. One of the most important factors of such evacuation was the sudden drying of the Helmand riverbed. This city is probably the same as Zarank or Zarankan and it seems that Nadali, Zahedan Kohneh and Ramshahrestan are three other cities that have taken the name of Zarank throughout history. Also, the existence of other valuable historical monuments and rich culture of the people of the region can be a valuable source for tourism development. Therefore, given these potential capabilities along with drought and water shortage crisis for agriculture, rural tourism development can act as a complement for agricultural activity. The present study has identified and prioritized the tourism potentials of the villages in the arid areas of Zahak City and has attempted to find out what are the most important priorities of the rural tourism potentials of Zahak City. Materials and Methods This research is an applied research that has been conducted by descriptive-analytical method. The statistical population of this study is 197 villages of Zahak City. Using Sharp correction formula, 40 villages were selected as a sample of the villages (the criterion for selecting the 40 villages was their rural tourism capabilities). 362 households were selected as the sample of households in the villages, using the Cochranchr(chr('39')39chr('39'))s formula. Accordingly, the same number of questionnaires was randomly distributed by the allocation method in accordance with the percentage of households in the sample villages. Excel, ArcGIS, and SPSS software, and Optimum Deviation Model and Friedman Test were used to analyze the data. Due to the fact that matched data are required to perform statistical tests; in this research, Friedman was run for matching of indicators of different dimensions. By examining the indicators of different dimensions of research, the maximum score obtained for the dimensions was related to the economic dimension with a score of 21. Accordingly, to perform statistical tests based on matched indicators, the economic dimension was used as a benchmark for matching the other dimensions of the research, and coefficients were considered for this purpose (assuming all indicators). Results and Discussion In terms of the total average economic dimension, Qaleh No Village had the highest average of 12.00; In terms of the total average of the historical dimension, Khamak Village had the highest average of 13.98; In terms of the total average of the socio-cultural dimension, Rashid Village had the lowest average of 10.44; In terms of the total average physical dimension, Qaleh No, Gori and Shibogoreh villages had the highest average of 15.00; And in terms of the total average of the environmental dimension, Qaleh No, Shibogoreh and Khairabad villages had the highest average of 18.20. Friedman test was used to determine the most important potential of rural tourism among different dimensions. Since this test is used to compare the average ranks of several groups, it was used to rank rural tourism potentials. Comparison of the average rankings showed that among the 5 dimensions of tourism potential, the socio-cultural dimension with an average of 4.95 has the highest rank and the historical dimension with an average of 1.30 has the lowest rank. Conclusions The research results show that the most important tourism potential of the city belongs to its socio-cultural attractions with an average of 4.95, whereas historical potential with average of 1.30 has the lowest rank. The results of ranking by the model of deviation from the optimum showed that Qale No Village with its various tourism potentials and a deviation from the optimum of 0.24 has the highest level of tourism potential and Waslan Village with the deviation from the optimum of 7.75 has the lowest level of tourism potential.

درواقع ، از گردشگری به عنوان ابزاری برای تحریک اقتصادهای بحرانی و تقویت فعالیت های توسعه ای از طریق اشتغال زایی و کسب درآمد استفاده می شود(زیویار و همکاران ، ١٣٩٢: ٧٤) و در ادبیات گردشگری معمولا موزه ها، بناها و محوطه های تاریخی-باستانی، نمایشگاه های هنری، جشنواره ها و به طورکلی پدیده های تاریخی ارزنده به یادگار مانده از گذشتگان (سجاسی قیداری و محمودی، ١٣٩٧: ١١٩)، شرایط محیط زیست طبیعی و پدیده هایی همچون آب وهوای مطلوب مناطق کوهستانی، غارهای طبیعی، تنوع ناهمواریها و نواحی ییلاقی، سواحل دریاهای گرم ، دریاچه ها و جزایر گردشگری، رودخانه های بزرگ ، چشمه های آب معدنی و منابع لجن درمانی، مناطق بیابانی و کویرها، نواحی جنگلی و پارکهای حفاظت شده ، حیات وحش ، زیبایی پوشش گیاهی و غیره ازجمله عواملی هستند که در گسترش صنعت گردشگری نقش به سزایی دارند(فرمانی اردهاریی، ١٣٩٥: ٢٩). ازاین رو پژوهش حاضر به شناسایی و اولویت بندی پتانسیل های گردشگری روستاهای مناطق خشک در شهرستان زهک پرداخته و درصدد پاسخگویی به این سؤال است که مهم ترین اولویت های پتانسیل های گردشگری روستایی شهرستان زهک کدام است ؟ ٢- پیشینه ی پژوهش در ارتباط با موضوع موردمطالعه ، پژوهش های مختلفی در داخل و خارج کشور صورت گرفته است که به طور خلاصه به آن ها اشاره میکنیم : مطیعی لنگرودی و حیدری (١٣٩١)، در پژوهشی تحت عنوان «متنوع سازی اقتصاد روستاهای ساحلی با تأکید بر گردشگری صیادی (مورد مطالعه : روستاهای ساحلی شهرستان تنکابن )» به این نتیجه رسیدند که روستاهای موردمطالعه از توانایی بالایی برای ایجاد گردشگری صیادی برخوردار بوده و با توجه به نظر گردشگران ، با ایجاد امکانات و تأسیسات اقامتی و پذیرایی در منطقه ، میتوان زمان اقامت برای گردشگران را در روستاهای ساحلی افزایش داد و اشتغال و درآمد مناسبی را برای روستاییان فراهم نمود.