چکیده:
شهریار شاعر عرصه های مختلف است . هم سرایندة ز یباترین سروده های غنایی
است و هم گویندۀ اشعار تعلیمی . هم ترجمان عواطف و احساسات و
آرزوهای فردی خویش است و هم زبان بیان حسرتها و آرمانها و آرزوهای
بشری. هم شاعری کلاسیک در ردیف حافظ و سعدی است و هم شاعری
نوسرا و از نخستین پیروان نیما.
کسانی شهریار را ستایش می کنند، بیشتر بر اشعار غنایی و غزلیات حافظانۀ او
تکیه می کنند؛ یا بر شعرهای بسیار زیبای عاطفی و هنرمندانة او همانند«ای
وای مادرم»و«هذیان دل»انگشت می نهند؛ در حالی که در اشعار شهریار
سروده هایی نیز هست که حاوی جهان بینی و نگرشهای فلسفی اوست . اگر چه
این نوع اشعار از لحاظ هنری و زیبایی شناختی به پای اشعار دیگر او
نمی رسد، از جهت شناخت اندیشه ها و دیدگاههای فلسفی و انسانی و
اجتماعی شاعر بسیار اهمیت دارد.
بخشی از اشعار فکری و فلسفی شهریار به تبیین بینش انساندوستانه و صلح
طلبانة او اختصاص دارد که در این مقاله مورد بحث قرار گرفته است.
خلاصه ماشینی:
خداي را تلقين کنيد با ملــل خود همــين مرام زخم است پيکر بشر از انفجار جنگ ١ اين زخم را به صلح توان دادن التــيام 2 گر قائدين قوم به جان هم اوفتـــند آخر خواص را چه بود فــرق با عـوام خون يلان به خاک سيه ريختن چرا؟ گر خود دماغ عقل و خرد نيستش زکام جان برخي فرشتۀ صلح و صفا و مهر٣ نفرين به ديو جنگ و به دُژخيم انتــقام تحريم جنگ و فتنه کنون از فرايض است حرمت حرام آن که نينديشد از حــرام (ديوان ، ج ٣، ص ٢٠١) شهريار بعد از اينکه از طريق دانشجويان دانشگاه تهران از قدرت مخـرّب بمـب اتمـي آگاه مي شود (بيوک نيک انديش ١٣٧٧،ج ٢،ص ١٢٥)، و به حساسيّت موضـوع اسـتفادة نابجا از کشفيات علمي انشتين پي مي برد، در يک منظومۀ ياري خواهانه ضـمن تحـسين مقام علمي انشتين از او مي خواهد که اجازه ندهد دانش و نبوغ او را در جهـت کـشتار انسانها و ويرانگري دنيا به کار گيرند: انشتن صد هزار احسنت و ليکن صد هزار افسوس حريف از کشف و الهام تو دارد بمب مي سازد انشتن !
متن تصحيح قياسي است ؛ در ديوان چنين ضبط شده است : جان برخي فرشته به صلح و صفا و مهر نبوغ خود به کام التيام زخم انسان کن سر اين ناجوانمردان سنگين دل به راه آور نژاد و کيش و ملّيت يکي کن اي بزرگ استاد زمين ، يک پايتخت امپراطوريّ وجدان کن تفوق در جهان قايل مشو جز علم و تقوا را *** ...