چکیده:
ارث و نحوه تقسیم میراث یکی از زمینههای اختلافبرانگیزی است که علاوه بر اختلافات اجتماعی، دیدگاه مذاهب مختلف نیز درباره آن گوناگون و متفاوت است. در مذاهب اسلامی دو نظام کلی ارث میتوان معرفی کرد: یکی نظام قرابتی و دیگری نظام تعصیبی. نظام تعصیبی نیز بر اساس پذیرفتن و نپذیرفتن «مسئله رد» اقسامی دارد. حنابله و احناف از نظام تعصیبی با پذیرفتن رد تبعیت میکنند و مالکیه، شافعیه و ظاهریه از نظام تعصیبی و نپذیرفتن رد. امامیه و اسماعیلیه نیز از نظام قرابتی تبعیت میکنند. در این مقاله ویژگی هر یک از این نظامها و طبقات آن را بررسی و با یکدیگر مقایسه میکنیم.
الارث و کیفیه توزیعه یعد من المسايل الخلافیه اجتماعیه مضافا الی ان اراء الفقهاء مختلفه و مفترقه فیه. یمکن القول بان المذاهب فی الاسلام توافق علی نوعین من النظام الکلی للارث: 1-الارث بالقرابه 2-الارث بالعصوبه و لا یخفی ان نظام العصوبه ایضا علی اساس قبول مساله الرد و عدم قبولها ینقسم الی عده اقسام. یتبع الحنابله و الاحناف نظام الارث بالعصوبه و یخضعون لمساله الرد فی الارث، بینما یرفض الرد کل من المالکیه و الشافعیه و الظاهریه بعد تمسکهم بنظام الارث بالعصوبه. اما الامامیه و الاسماعیلیه اختاروا نظام الارث بالقرابه فی نوعیه توزیع حصص المیراث. و فی هذا المقال نقاس اراء المذاهب الاسلامیه فی الارث و طبقاتهم.
خلاصه ماشینی:
مطابق مذهب امامیه و اسماعیلیه هر کدام از آنها از طبقه ارثی متفاوتی هستند و تمام میراث فقط برای گروه اول متعین و یقینی است و نوبت به فرد یا گروه دیگر نمیرسد.
محقق حلّی، جعفر بن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال والحرام، ج4، ص13 و 14؛ نووی، یحیی بن شرف، المجموع شرح المهذب، ج16، ص70؛ جرجانی، سید شریف علی، شرح السراجیة فی علم المواریث، ص50 و 51.
در نظام قرابتی خویشاوندان بر اساس دوری و نزدیکی رابطه خویشاوندی طبقهبندی میشوند و در هر طبقه با حفظ میزان فرائض همان طبقه، ارث به گونهای تقسیم میشود که با وجود حتی یک نفر از طبقه اول، هرچند واسطه او با میت دور باشد یا مؤنث باشد، هیچ ارثی به طبقه یا طبقات بعدی نخواهد رسید.
سرخسی، محمد بن أبی سهل، المبسوط، ج30، ص6؛ ابنقدامه، عبدالله بن أحمد، المغنی، ج7، ص82 و 83؛ نووی، یحیی بن شرف، المجموع شرح المهذب، ج16، ص55؛ الهادی الی الحق، یحیی بن حسین بن قاسم، الاحکام فی الحلال والحرام، ج2، ص321 و 322.
را، اما با طبقات ارث امامیه تفاوت مهمی دارد: بنا بر نظر امامیه، حتی با وجود یک فرد از طبقه اول هرچند واسطه او با میت دور باشد یا مؤنث باشد، و محقق حلّی، جعفر بن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال والحرام، ج4، ص16.
2. در تعریف فرض و مصادیق صاحبان فرائض نیز بین مذاهب اسلامی تفاوتهایی وجود دارد که این خود، در نحوه تقسیم ارث و میزان بهره وارثان از میراث تأثیرگذار خواهد بود.