چکیده:
شیخ جمال‌الدّین (فخرالدّین) بسحاق اطعمۀ شیرازی، از شاعران و نویسندگان نقیضه‌سرای قرن هشتم و نهم هجری و عصر تیموری است. او نقضیه‌های بسیاری را با توجّه به آثار مشهور شاعران و نویسندگان فارسی نوشته است که در نوع خود کم‌نظیرست. محور سخن بسحاق، "اطعمه" و توصیف آنهاست. کلّیّات بسحاق که شامل متونی منظوم و منثورست، امروز برای آگاهی از اصطلاحات خاص اطعمه، از منابع دست‌اوّل محقّقان است. از این رو، توضیح برخی از اصطلاحات دشوار در این متن و یافتن صورت صحیح آنها، از ضروریّات کار مصحّح و پژوهشگر این حوزه است که بی‌دانستن و تشخیص آنها، نمی‌توان به تصحیحی منقّح دست یافت. گفتنی است که این اصطلاحات به کار فرهنگ‌نویسان هم می‌آید. کلّیّات بسحاق را نخستین بار میرزاحبیب اصفهانی در سال 1302ق منتشر کرد و بیشترینۀ ارجاع‌های فرهنگ‌نویسان به همین چاپ است. اخیرا مرکز پژوهشی میراث مکتوب آن را با مقدّمه و فهرست‌هایی به کوشش منصور رستگارفسایی منتشر کرده است. در این چاپ بسیاری از کلمه‌های حوزۀ اطعمه، بی‌هیچ توضیحی رها شده یا به‌خطا معنی شده‌اند. در این مقاله، با توجّه به اطّلاعات درون‌متنی کلّیّات بسحاق و نیز دیگر منابع جنبی، به تصحیح و توضیح برخی از این اصطلاحات می‌پردازیم.
Boshaq is one of the Parody poets and writers of the 8th and 9th centuries A.H. and the Timurid era. He has made Parody for many verses of Persian poets that are unique in their kind. Boshaq's Divan are a collection of verse and prose and its axis is to define and describe different types of food. This book is one of the first hand sources for researchers to know the specific terms in this field. Explaining some difficult terms in this text and finding their correct form is one of the necessities of corrective work and research in this field, without knowing and recognizing them, a corrective correction can not be obtained. It should be noted that these terms are used by lexicographers. Boshaq's Divan published for the first time in Istanbul by Mirza Habib Esfahaniin 1302 A.H., and are the most references by lexicographers to this edition. Recently, the Written Heritage Research Center has published it with introductions and index by Dr. Mansour Rastegar-fasaei, and due to the large number of interested people, it has reached its third edition. In this edition, many words in the field of food have been omitted without explanation or misinterpreted. In this article, we will correct and explain some of these terms, considering the in-text information of Boshaq's generalities and other ancillary sources.
خلاصه ماشینی:
٣ علاوه بـر این نوع کتاب ها که اطّلاعات ضمنی دربارۀ غذاها در آنها آمـده اسـت ، در جامعـۀ فرهنگـی عرب ، کتاب هایی هم که منحصراً به شرح غذاها اختصاص یافته باشد، سـابقه دارد؛ از جملـه مؤّلفان «أطعمـۀ العـرب » را بـه جـاحظ (م : ٢٥٥ق )، ادیـب مشـهور عـرب ، نسـبت داده انـد (الاصبهانی،٣٥٩:٢٠٠٧) یا کتاب هایی با عنوان «الطّبّیخ » در دوره های تاریخی مختلف ، به قلـم نویسندگان مختلفی نوشته شده است ( ابن الّنـدیم ، بـیتـا: ٤٤٠؛ نیـز ابـن العـدیم ،١٩٨٦: ٢١١/١)٤.
٢ بشتره در جمله ای از رسالۀ خوابنامۀ بسحاق (همان ، ٢٦٨) در توصیف بنایی که از انواع خوراکیهـا ساخته شده است ، آمده است : «خاک آن گنبد از بشـنیزه بـود»؛ در پـاورقی دربـارۀ «بشـنیزه » آمده است : «چنگالی که بـا ارده و خرمـا و نـان گـرم مـیسـاخته انـد (یغمجـور)»؛ صـورت ضبط شدۀ این اصطلاح و توضیح آن چند خطـا دارد، نخسـت آن کـه صـورت صـحیح واژه «بشنیزه » نیست ؛ «َبشنیزه » در معنای گیـاه بومـادران و «بشـنزه » بـدان معنـی کـه مصـحّح در پاورقی آورده است ، در فرهنگ ها مضبوط است که آن هم مصـحَّف «بشـتره » اسـت ؛ دیگـر آن که تعریف یک واژه یا ترکیب باید ساده تر و قابل فهم تر از خود آن واژه یـا ترکیـب باشـد، در غیر این صورت کمکی به حلّ دشواری متن نمیکند، امّا در تعریـف مـذکور، «چنگـالی » ابهام دارد و از سوی دیگر مراد مصحّح از ذکر کلمۀ «یغمجور» (؟) مشخّص نیست .
(
, 
, 
)
