چکیده:
پژوهش حاضر با هدف تحلیل راهبردی موقعیت ایران در منطقه آسیای مرکزی انجام پذیرفته است. این تحقیق برمبنای هدف از نوع «کاربردی» و ماهیت از نوع «توصیفی ـ پیمایشی» بوده که از رویکردی «آمیخته» برخوردار است. جامعه آماری شامل کارشناسان و خبرگان منطقه بوده که 32 نفر از آنان با روش نمونه‌گیری «گلوله برفی» شناسایی و به‌صورت هدفمند انتخاب شده‌اند. به‌منظور گردآوری اطلاعات موردنیاز جهت تدوین ادبیات تحقیق، از «مطالعات کتابخانه‌ای» با استفاده از ابزار «فیش‌برداری» و جهت گردآوری داده‌های واقعی، در بخش کیفی از ابزار «مصاحبه نیمه‌ساختاریافته» و در بخش کمی از «پرسش‌نامه بسته» استفاده شده است. پرسش‌های مصاحبه و پرسش‌نامه از دو جنبه روایی ظاهری و محتوا توسط خبرگان تأیید و ضریب پایایی پرسش‌نامه (آلفای کرونباخ) 906/0 محاسبه شد که بیانگر پایایی بالای پرسش‌نامه بوده است. پایایی بازآزمون مصاحبه‌ها نیز 82 درصد محاسبه شد که پایایی قابل قبولی است. داده‌های کیفی احصاشده از مصاحبه‌ها از روش «تحلیل محتوای استقرایی» و داده‌های کمی جمع‌آوری‌شده از پرسش‌نامه‌ها با استفاده از «آماره‌ها یا پارامترهای توصیفی» مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و جهت رتبه‌بندی اهمیت گزاره‌های پرسش‌نامه، از روش «آنتروپی شانون» استفاده شده است. در پایان فرصت‌ها، تهدیدها، نقاط قوت و ضعف ایران در منطقه آسیای مرکزی احصا و راهکارهای پیشنهادی به‌منظور گسترش حضور ایران در این منطقه ارائه شده است.
The present study is conducted with the aim of strategic analysis of Iran's position in the Central Asian region. The present research is based on the purpose of the "applied" type and based on the nature of the "descriptive-survey" type, which has a "mixed" approach. The statistical population includes; experts in the region, 32 of whom were identified by "snowball" sampling method and were purposefully selected. In order to collect the information needed to compile the research literature, "library studies" using the "filing" tool and to collect real data, in the qualitative part of the tool "semi-structured interview" and in a small part of the "closed questionnaire" has been used. The interview questions and the questionnaire were confirmed by experts in terms of apparent validity and content, and the reliability coefficient of the questionnaire (Cronbach's alpha) was calculated to be 0.906, which indicates the high reliability of the questionnaire. The retest reliability of the interview test was 82%, which indicates acceptable reliability. Qualitative data collected from the interviews were analyzed by "inductive content analysis" method and quantitative data collected from questionnaires were analyzed using "descriptive statistics or parameters" and "Shannon entropy" method was employed to rank the importance of questionnaire statements. At the end; Opportunities, threats, strengths, and weaknesses of Iran in the Central Asian region were counted and proposed solutions to expand Iran's presence in the region had been presented.
خلاصه ماشینی:
موقعيت و ويژگيهاي جغرافيايي ايران و کشـورهاي آسـياي مرکـزي بـه شـکلي اسـت کـه بـا يکديگر نوعي «وابستگي ژئوپليتيک »٢ دارند (حافظ نيا، ١٣٨٥: ١٤٦)؛ از همين روي اين منطقه جايگـاه راهبردي در سياست خارجي ايران دارد (باقريمقدم ، ١٣٩٤: ٨٠).
برابـر بررسي محققان ، از بدو فروپاشي شوروي تحـولات برجسـته آسـياي مرکـزي بـر منـافع جمهـوري اسلامي ايران به عنوان يک قدرت مطرح پيراموني تأثير گذاشته اما آن گونه کـه يافتـه هـاي ايـن مقالـه نشان ميدهد، سياست ايران به طور کلي در اين حوزه بيشتر تـدافعي (جلـوگيري از نـاامني و تهديـد احتمالي )، محتاطانه ، حفظ وضع موجـود و حرکـت در محـدوده سياسـت خـارجي روسـيه و فاقـد خلاقيت بوده است که براي اغتنام فرصت ها و بهره بـري بيشـتر در جهـت افـزايش ثـروت ، نفـوذ و قدرت ملي کشور در اين منطقه ضرورت دارد.
کولنازاروف ١ (٢٠١٥) در مقاله اي با عنوان «نقش ژئوپليتيک جديـد آسـياي مرکـزي در سياسـت خارجي قدرت هاي جهاني» نتيجه گرفته است که اين منطقه به دليل همسـايگي بـا دو کشـور از پـنج کشور داراي سلاح هسته اي در جهان (روسيه و چين ) و دسترسي به خليج فـارس و اقيـانوس هنـد ازطريق ايران و افغانستان ، اهميت راهبردي دارد.
عواملي چون خلأ قـدرت ناشـي از فروپاشي شوروي ، رقابت هاي ژئوپليتيک منطقه اي ، جايگاه مهم ايـران در نزديکـي تقـاطع آسـيا و اروپا، وجود ذخاير بزرگ انـرژي دنيـا در منطقـه و تمايـل کشـورهاي آسـياي مرکـزي بـه حضـور قدرت هاي خارجي ، باعث حضور قدرت هاي بزرگ در آسياي مرکزي شـده و موانـع جـدي بـراي حضور مؤثرتر ايران در اين منطقه به وجود آورده است (ربيعي و همکاران ، ١٣٩٧: ٢٣).
(
, 
, 
)
