نفوذ علوم و هنرهای اسلامی بر فرهنگ غرب مقاله

"ما حصل آن این است که هیچ یک از نظرات ایراد شده‌ مقرون به حقیقت نیست بلکه گام موسیقی مشرق برپا پرده‌بندی تنبور خراسان که فارابی آنرا مفصل تشریح کرد استوار شده و به وسیلهء صفی الدین ارموی(6)تثبیت گشته است‌ توضیح اینکه زمان یونانیان واحد اندازه‌گیری بعدها موسیقی،پرده بوده است به طوری که با این بعد چارگان یا ذوالاربع که با نسبت 3/4 معرفی می‌شود برابر دو پردهء 8/9 و یک‌ نیم پرده 243/256 می‌گردد. و اما در موسیقی اروپایی در سه قرن اخیر به سبک‌ اشکالاتی که مراعات دقیق اندازه‌گیری با واحد پرده انتقالات و دیگر عوامل آهنگ‌سازی و اجرا پیش می‌آورد،برای‌ رهخایی از آن،از اختلاف فاصله‌های کوچک نزدیک به یکوه‌ چشم‌پوشی کرده‌اند و اصل را تساوی نیم‌پرده‌ها قرار داده‌ چنانکه در فاصلهء چارگان که به اندازه‌گیری دقیق به وسیله‌ واحد پرده،نیم پردهء آن همان لیما اندکی کوچکتر از نصب‌ پرده می‌شود،از اختلاف آن با نیمم پردهء حقیقی چشم پوشی‌ شده و به پنج نیم پردهء مساوی تقسیم می‌گردد و بعد همگان یا اکتا و با این ترتیب شامل 12 نیم پردهء مساوی می‌شود که آنرا گام تعدیل شده یا معتدل گفته‌اند و پس از تحولاتی آنرا منسوب به باخ کرده‌اند. حقیقت آن است که فارابی این گام را از لحاظ ایجاز و اختصار در عمل مجاز می‌شمارد ول در جاهای دیگر توجه را به این نکته معطوفت می‌سازد که توافق صداها و ملایمت ابعاد که بر احساس طبیعی استوار است باید پایه و اساس گرفته‌ شود نه عوامل مصنوعی،از جمله آنجا که در بحث راجع به‌ بعد«بقیه»و به کار بردن آن گفتگو دارد چنین می‌فرماید: «با این حال نمی‌توان قبول کرد که اهل عمل«بقیه»را به سبب فریب خوردگی حس آنها و یا نزدیکی به بعد متفق‌ دیگر(مقصود نیم پرده بزرگ 25/16 است)پذیرفته‌اند."