چکیده:
قلندریه شاخهای از ملامتیّه است که برخی از امور منافی دین و مذهب را برای قهر نفس، روا داشته و تأثیر زیادی در ادب پارسی برجا گذاشته است. عرفان ایرانی و اسلامی با زهد آغاز شد و در نقطهای با تصوّف درآمیخت؛ آنگاه وارد مرحلهای شد که نوعی از ادبیّاتش را ادبیّات قلندری نامیدهاند. تأثیر افکار قلندری در شعر عرفانی فارسی از سنایی شروع شد و در حافظ به حدّ اعلای تکامل رسید. سرایندگان قلندریّات از تمایلشان به عشق، قلندری و مستی و شور سخن گفتند و بر عالمان و اهل زهد خُرده گرفتند. در قلندریّات، واژگانی چون: تسبیح، خانقاه، خرقه، زهد، سجّاده، صوفی، فقیه، مسجد، مدرسه و ... به سُخره گرفته شده است و در مقابل، واژههایی چون: دیر مغان، مغ، مغبچه، می، میکده و ... کاربرد فراوان دارد. در این پژوهش به شیوۀ توصیفی- تحلیلی و ابزار کتابخانهای، مفاهیم قلندری در دیوان حافظ و آثار منظوم و منثور احمد جام بررسی و مقایسه شده است. نتایج تحقیق نشان میدهد که حافظ و شیخ احمد جام، بیشتر از دیگران به موضوع ریاکاری اهل دین و شریعت تأکید کردهاند؛ زیرا مفاسدی که از این طریق در جامعه ایجاد میشود، بسیار وخیمتر از فساد دیگر اقشار است. همچنین، حافظ و شیخ جام، بر نکوهش نفسپرستی و دوری گزیدن از دنیا و عادتهای نفسانی تأکید کردهاند. گستردگی نظرات قلندری حافظ شامل مسائل سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و دینی میشود؛ ولی احمد جام به ویژگیهای سیاسی جامعۀ خود اشارهای نکرده است.
Qalandaria is a branch of blame that has done some things contrary to religion for the sake of violence and has left a great impact on Persian literature. Iranian and Islamic mysticism began with asceticism and at some point merged with Sufism; He then entered a stage in which some of his literature was called Qalandar literature. The influence of Qalandari thoughts in Persian mystical poetry started from Sanai and reached the highest level of development in Hafez. The poets of Qalandariyat spoke of their desire for love, Qalandariyya, drunkenness and passion, and criticized the scholars and ascetics. In Qalandariyat, words such as: Tasbih, Khaneghah, Kharqah, Asceticism, Sajjada, Sufi, Faqih, Mosque, School, etc. have been ridiculed, and in contrast, words such as: Dir Moghan, Magh, Maghbcheh, May, It has many uses. In this research, by descriptive-analytical method and library tools, the concepts of Qalandar in Hafez Divan and the works of poetry and prose of Ahmad Jam have been studied and compared. The results of the research show that Hafez and Sheikh Ahmad Jam have emphasized the issue of hypocrisy of religious people and Sharia more than others; Because the corruption that is created in this way in the society is much worse than the corruption of other classes. Also, Hafez and Sheikh Jam have emphasized the condemnation of selfishness and avoidance of the world and carnal habits. Hafez's wide range of views includes political, social, cultural, and religious issues; But Ahmad Jam has not mentioned the political characteristics of his society.
خلاصه ماشینی:
مقايسۀ مضامين قلندري در آثار شيخ احمد جام و حافظ شيرازي جان محمد افرازي ١؛ حميد طبسي(نويسندة مسئول )٢؛ ابوالقاسم رادفر 3 صص (٢١٠ - ١٨٥) چکيده قلندريه شاخه اي از ملامتيه است که برخي از امور منافي دين و مذهب را براي قهر نفس ، روا داشته و تأثير زيادي در ادب پارسي برجا گذاشته است .
نتايج تحقيق نشان ميدهد که حافظ و شيخ احمد جام ، بيشتر از ديگران به موضوع رياکاري اهل دين و شريعت تأکيد کرده اند؛ زيرا مفاسدي که از اين طريق در جامعه ايجاد ميشود، بسيار وخيم تر از فساد ديگر اقشار است .
حافظ در غزليات خود، يک بار از احمد جام ياد کرده است که اين موضوع ، احتمال تأثيرپذيري رند خراباتي شيراز را از انديشه هاي شيخ افزايش ميدهد.
آنچه موجب تمايز تحقيق حاضر با پژوهش هاي ياد شده ميشود؛ اين است که تاکنون هيچ پژوهشي در رابطه با مقايسۀ مضامين قلندري در آثار شيخ احمد جام و حافظ شيرازي صورت نگرفته است ؛ بنابراين تحقيق حاضر در اين زمينه براي اولين بار صورت ميگيرد و نوآورانه است .
انوار حسن دوست به هر ذره ظاهر است ليکن عيــان به حلـقۀ زنار شـد مرا (جام نامقي، ١٣٧٧: ٦١) نگاه وحدت محور شيخ جام در ديوان اشعار در حالي مطرح ميشود که او در آثار منثور خود بارها بر اين باور عرفاني و صوفيانه تاخته و مباني و چهارچوب هاي نظري آن را نقد و رد کرده است .