چکیده:
ارتباط عمان با ایران قدمتی چند هزار ساله دارد و بخشهای گستردهای از این سرزمین، از زمان هخامنشیان تا ساسانیان و پس از اسلام، همواره در قلمرو امپراتوری ایران بوده است. پیوستگیهای سیاسی و تجاری در دوران اسلامی فراز و نشیبهایی داشت و در دوره ورود استعمار به منطقه خلیج فارس، به جدایی تدریجی آن سرزمین از قلمرو حاکمیت ایران منجر شد. بنابراین، روابط ایران و عمان تحت تاثیر عوامل جغرافیایی، ژئوپلتیکی و فرهنگی ـ تمدنی، همواره رابطهای متمایز از دیگر کشورهای عربی منطقه بوده است. به همین سبب، دولت ایران در سالهای 55 – 1351ش. با اعزام نیروهای نظامیخود به منطقه آشوب زده ظفار در عمان بر اساس درخواست این کشور، نقش مهم و تعیین کنندهای در حفظ استقلال و تمامیت ارضی این سرزمین ایفاء کرد. آیا مسائل مربوط به ژئوپلتیک و ملاحظات امنیتی، سبب مداخله ایران در بحران ظفار و استمرار روابط متقابل در دوران معاصر بوده است؟ در این مقاله علاوه بر نقش عوامل جغرافیایی و ژئوپلتیکی، تاثیر چشمگیر پیوندهای تاریخی و فرهنگی ایران و عمان نیز بر روابط دو کشور بررسی خواهد شد.
خلاصه ماشینی:
در سياست قدرت هاي جهاني نسبت به جغرافياي سياسي منطقه خليج فارس و اتفاقاتي که در سياست داخلي ايران و عمان در اين سال ها روي داد، راه را براي بازگشت مجدد ايـران بـه صحنه سياسي عمان و مداخله نظامي در يکـي از خـونين تـرين جنـگ هـاي داخلـي ايـن سرزمين هموار کرد.
نـادر بـا تحکـيم قدرت خود بر سراسر سرزمين هاي از دست رفته ايـران و فـتح هندوسـتان ، تشـکيل نيـروي دريايي قدرتمندي را در خليج فارس ، همراه با رونق تجارت ايـران در ايـن منطقـه در مرکـز توجه قرار داد و بندر بوشهر را به عنوان مرکز جغرافيايي سياست هاي بحري خـود در خلـيج ١ نکته مهم در اين تحول ژئوپليتيکي که به احياي قدرت و تسلط مجدد ايران در خليج فارس و سرزمين هـاي عمـان منجـر شد، آغاز حضور جدي انگليسي ها و هلندي ها در عرصه مسائل سياسي ، نظامي و تجاري منطقه است .
به طور کلي ارتباطات سياسي و تجاري ايران و عمان در سال هاي پاياني سلسـله قاجار و روي کار آمدن خاندان پهلوي بسيار محدود بـود؛ بـه سـبب ضـعف دولـت هـاي مرکزي ايران و ناتواني در اعمال حاکميت بر منطقه خليج فارس و درياي عمان ، استمرار حضور و نفوذ انگليس در منطقه و تشديد رقابت قدرت هـاي جهـاني بـه ويـژه انگلـيس ، روسيه (و سپس شوروي )، عثماني و آلمان در منطقه و ايران ، در سال هاي قبل و پس از جنگ جهاني دوم از يک سو و استراتژي انزواگرايي کامل سياست خارجي عمان در زمان سلطنت سلطان سعيد بن تيمور از سوي ديگر (آسايش زارچي ، ١٣٨٣: ١٢٤)، اما پس از جنگ جهاني دوم و به ويژه در سـال هـاي پايـاني دهـه ١٩٦٠، در جغرافيـاي سياسـي منطقه خليج فارس و سياست داخلي ايران و عمـان اتفاقـاتي روي داد کـه بـه بازگشـت دوباره ايران به صحنه سياسي عمان و مداخله نظامي در يکي از خونين ترين جنـگ هـاي داخلي اين سرزمين انجاميد.