چکیده:
اگرچه رشته «مطالعات زنان» بیش از چند دهه (مشخصا از دهه هفتاد میلادی قرن بیستم) نیست که در مغرب زمین در دانشگاهها بهصورت یک رشته مستقل دانشگاهی رونق گرفته و از اواخر دهه هفتاد قرن چهاردهم شمسی نیز در ایران این رشته در برخی از دانشگاههای تهران افتتاح شده است، اما پیش از این نیز نویسندگان و مورخان فرنگی و ایرانی بهطور سنتی، مطالبی در این باره نوشته بودند که امروزه باید با دیدی علمی و روشمند، مورد استفاده دانشجویان رشته مطالعات زنان قرار گیرد.
یکی از این افراد پیشگام و پیشتاز، محمدعلیخان سدیدالسلطنه (1320ـ1253ش.) میباشد که در فاصله دو سال پیش از انقلاب مشروطه تا نیمه جنگ جهانی اول، مطالعات و یادداشتهای جالبی درباره زنان بوشهر انجام داده و نوشته که تا امروز چندان مورد توجه اساتید رشته مطالعات زنان و جامعهشناسان در ایران و همچنین بوشهرپژوهان محلی قرار نگرفته است. وضعیت زنان بوشهر و روستاهای اطراف در سالهای نخست قرن بیستم چندان روشن نیست. جهانگردان و مسافران اروپایی نیز که به بوشهر سفر میکردند، بهدلیل محدودیتهای فرهنگی و ساختار مردسالارانه حاکم بر جامعه و تقریبا حذف زنان از روابط و مناسبات اجتماعی بیرون از خانه، قادر به ارتباط با زنان و لاجرم کسب هرگونه آگاهی از وضعیت آنان نبودند.
سدیدالسلطنه اطلاعات جسته و گریخته، اما جالب و خوبی دراین باره در یادداشتهای خود ارائه داده است و خوشبختانه این خلاء تاریخی تا اندازهای پر شد.
خلاصه ماشینی:
وی یادداشت ها، کتاب ها و رساله هایی در این باره نوشت که خوشبختانه بسیاری از آن هـا چاپ و منتشر شده ، که از جمله میتوان کتاب های زیر نام برد: - المناص فی احوال غوص و الغواص (صید مروارید)، تهران ١٣٠٨ش ؛ - سفرنامۀ سدیدالسلطنه ؛ التدقیق فی سیرالطریق ، چاپ دوم ، تهران ١٣٦٢؛ - اعلام الناس فی احوال بندرعباس ، چاپ دوم ، تهران ١٣٦٣؛ - تاریخ مسقط و عمان ، بحرین و قطر و روابط آن ها با ایران ، تهران ١٣٧٠؛ - سرزمین های شمالی پیرامون خلیج فارس و دریای عمان در صد سال پـیش ، تهران ١٣٧١؛ - صید مروارید؛ «المناص فـی احـوال غـوص و الغـواص »، سـرآغاز، تصـحیح و تحشیه ، احمد اقتداری، تهران ١٣٨١؛ - محمدعلیخان ، یاداشت های سدید، تهران ١٣٨١؛ - مشوش نامه ، تهران ١٣٩٤؛ - ضمیمه اللطیفه ، تهران ١٣٩٩.
این پژوهشگر جنوبی، در میان انبوه مطالب و یادداشت هایی کـه از خود برجای گذاشته ، نگاشته هایی ارزشمند و جالب ، اما بسیار پراکنده و تحلیل نشـده نیز در باره زنان و دختران بوشهری و برخی آداب و رسـوم آنـان بـرای آینـدگان بـه یادگار گذاشته ، و از این رو وی را می توان نخستین مـردم نگـار و مـورخ ایرانـی عصـر قاجار به شمار آورد که با دیدی دقیق و موشکافانه ، مطالعاتی درباره زنان بوشهر انجام داده که امروزه میتواند دست مایۀ پژوهشـگران رشـتۀ «مطالعـات زنـان » در ایـران و جهان قرار گیرد.