چکیده:
افسانه‌های عامۀ هر سرزمینی محمل قدرتمندی برای انعکاس ساختاربندیهای اجتماعی است. در افسانه‌های ایرانی، ازدواج عنصری اساسی است و در آن‌ها حجم قابل‌توجهی از اطلاعات جامعهشناختی در رابطه با ازدواج منضم شده است. کلود لوی استروس، پدر انسان‌شناسی ساختارگرا، طی مطالعۀ ساختارهای جوامع بدوی، به این نکته دست یافت که ایجاد روابط اجتماعی میان قبایل کوچک به شکلگیری جوامع بزرگ منجر میشود، اما این روابط اجتماعی از قوانین مشخصی پیروی میکنند. یکی از قوانین، قوانین مبادله‌ای است که ازقضا در امر ازدواج به قوت حضور داشته است. در این تحقیق با بررسی ازدواجها در افسانه‌های ایرانی درپی آنیم تا به روابط مبادله‌ای نهان در پس ازدواجها دست پیدا کنیم و الگوهای متعدد و نمودهای متفاوت مبادله را در آن‌ها نشان دهیم. بدین منظور با استناد به منابع متعددی از افسانه‌های عامیانه، ازجمله افسانه‌های صبحی مهتدی، صمد بهرنگی، انجوی شیرازی و قصه‌های مشدی گلین خانم و... بیش از صد قصه را که مسئلۀ ازدواج در آنان مطرح بود کاویدهایم. نتایج این بررسی نشان میدهد که الگوهای مبادله‌ای چندگانهای ازدواجها را رقم میزند و زنان در این افسانهها در ازای امور متعدد مادی و غیرمادی مبادله میشدهاند. مبادلۀ زنان در افسانه‌های ایرانی در ازای ثروت، درمان، آزادی، امنیت، دانایی، آموزش و... صورت میگیرد و نشان از آن دارد که قواعد مبادلهایِ ازدواج، امری جاافتاده و پذیرفته در ذهن و ضمیر راویانِ این افسانهها بوده است.
خلاصه ماشینی:
کلود لوي استروس ١، پدر انسان شناسي ساختارگرا، در ادعايي پيشتازانه مطرح کرد که تمامي ازدواج ها، برپايـۀ مبادلـه صـورت ميگيرند و اين مبادله که خود را در کالبد رابطه اي انساني نشان ميدهد، درواقع ابزاري است براي آنکه زندگي جمعي و هم بستگي ميان مردان قبايل مختلف را پديـد آورد.
از ديدگاه استروس ، مردان از گروه هاي مختلف ، زناني از گروه خود را به مرداني از گـروه ديگر ميدادند و در ازاي آن ، زناني از گروه ديگر را به همسري خـود درمـيآوردنـد و همين مسئله ، هستۀ زندگي اجتماعي را رقم زده ، چراکه اين مبادله جنگ ها و نـزاع هـاي ميان قبيله اي را آرام کرده و با پيوند دادن قبايـل کوچـک ، موجبـات ايجـاد جامعـه هـاي بزرگ تر را پديد آورده است .
اما نکته اينجاست که بپرسيم ازدواج در تاريخ فرهنگـي ايـران برپايۀ چه مبادلاتي صورت ميگرفته است ؟ زنان با چه چيزهايي مبادلـه مـيشـده انـد و ماهيت مبادله اي ازدواج چگونه خود را در وراي امور و مفاهيم ديگر پنهان مـيکنـد تـا دلپذيرتر، انسانيتر و عاطفيتر به نظر آيد؟ اين تحقيق بدين منظور با مطالعۀ بيش از صد افسانه و انواع ازدواج هـاي صـورت گرفتـه در برخـي از افسـانه هـاي ايرانـي، ازجملـه افسانه هاي صبحي مهتدي، صمد بهرنگي، انجوي شـيرازي و قصـه هـاي مشـدي گلـين خانم و...
(
, 
, 
)
