چکیده:
در بیشتر متون عرفانی به پیروی از گفتۀ فخرالدین علی صفی در کتاب رشحات عین الحیات، از مهمترین منابع نخستین طریقت نقشبندی، چنین آمده است که هشت اصل نخست این طریقت از خواجه عبدالخالق غجدوانی، سرسلسلة طریق خواجگان است و بهاءالدین نقشبند سه اصل «وقوف عددی» و «وقوف زمانی» و «وقوف قلبی» را به آن افزوده است؛ آن هشت اصل نخست نیز عبارت است از: «هوش در دم»، «نظر در قدم»، «سفر در وطن»، «خلوت در انجمن»، «یادکرد»، «بازگشت»، «نگاهداشت» و «یادداشت». با توجه به اینکه در آثار غجدوانی و یوسف همدانی ذکری از این اصول نیست، این پرسش مطرح میشود: این انتساب که تقریباً همة پژوهشگران به آن اقتدا کردهاند تا چه حد درست است و آیا در میان آثار خلفای غجدوانی نشانهای از این اصول میتوان یافت؟ برای پاسخ به این پرسش، همة آثارِ در دسترس از قدمای طریقت خواجگان و نقشبندی (اعم از نسخ خطی و چاپی) مطالعه، و اینگونه نتیجه گرفته شد که این اصطلاحات برساختة خواجگان قرن هفتم و هشتم هجری است که بهتدریج در میان ایشان شکل گرفته و پذیرفته شده است و آن را به اسلاف سلسلة خود نسبت دادهاند. کهنترین مأخذی که میتوان به آن استناد کرد، کتاب مسلک العارفین است که این اصطلاحات نخستینبار در آن آمده است. روش این پژوهش کتابخانهای، تحلیلی ـ توصیفی است.
In most mystical texts, following the words of Fakhreddin Ali Safi in the book Rashahat Ain al-Hayat, which is one of the most important primary sources of the Naqshbandi order, it is stated that the first eight principles presented by Khwajeh Abdul Khaliq Ghijduvani, the head of the Khwajagan, are: awareness while breathing, watching the step, journeying in the homeland, solitude in the assembly, remembrance, restraint, watchfulness, and recollection. Baha'u'ldin Naqshband, the head of Naqshbandiyya has added the three principles of numerical, temporal, and hearty waqf. Given that none of the works of Ghijduvani and Yousef Hamedani mention these principles, the research question of the present descriptive-analytical study is whether this attribution, which has been followed by almost all scholars, is correct, and whether a sign of these principles can be found among the works of the Ghijduvani successors. To answer this question, all the ancient works of the Khwajagan and Naqshbandi orders that could be accessed (both manuscripts and printed copies) were studied. It was concluded that these eight terms were created by the Khwajagan of the seventh and eighth centuries AH, which gradually have been formed and accepted among them. The terms have been attributed to the ancestors of their dynasty. The oldest source that can be cited is the book Maslak al-Arifin, in which these terms were first mentioned.
خلاصه ماشینی:
شيوة شکل گيري اصول يازده گانۀ سلسلۀ نقشبنديه در متون بازمانده از بزرگان اين طريقت از آغاز تا رشحات عين الحيات مريم حسيني چکيده در بيشتر متون عرفاني به پيروي از گفتۀ فخرالدين علي صفي در کتاب رشحات عين الحيات ، از مهم ترين منابع نخستين طريقت نقشبندي، چنين آمده است که هشت اصل نخست اين طريقت از خواجه عبدالخالق غجدواني ، سرسلسلۀ طريق خواجگان است و بهاءالدين نقشبند سه اصل «وقوف عددي» و «وقوف زماني» و «وقوف قلبي » را به آن افزوده است ؛ آن هشت اصل نخست نيز عبارت است از: «هوش در دم »، «نظر در قدم »، «سفر در وطن »، «خلوت در انجمن »، «يادکرد»، «بازگشت »، «نگاهداشت » و «يادداشت ».
مهم ترين آثار سلسلۀ خواجگان و نقشبنديه از آثار خواجه يوسف همداني تا کتاب رشحات عين الحيات فخرالدين علي صفي که پژوهش و بررسي شده ، عبارت است از: کتاب هاي خواجه يوسف همداني، عبدالخالق غجدواني و خواجه احمد يسوي، مقامات عبدالخالق غجدواني و عارف ريوگري، آثار مقامات نويسان بهاءالدين نقشبند مانند محمدباقر محمدعلي در مقامات نقشبند و صلاح بن مبارک بخاري در کتاب انيس الطالبين و عد السالکين و کتاب قدسيۀ خواجه محمد پارسا که در آن انفاس قدسيۀ شيخ بهاءالدين را جمع آوري کرده است ؛ نيز رسالۀ انسيۀ يعقوب چرخي از برجسته ترين مريدان / خواجه نقشبند، سخنان مروي از سعدا و الدين در مسلک العارفين ، آثار خواجه عبيدالله احرار و / / مقامات نويسان وي، نفحات الأنس جامي و برخي ابيات از منظومۀ الذهب و الأحرار و سرانجام کتاب رشحات عين الحيات از فخرالدين علي صفي .