تحلیل روابط اجتماعی در معماری دیپلماتیک دوره صفویه بر اساس رویکرد نحو فضا؛ مطالعه موردی: کاخ چهلستون، شهر اصفهان مقاله

چکیده: ساختمان‌های دیپلماتیک آیینه‌ای هستند تمام‌نما، که فرهنگ کشورها را ارائه می‌دهند و از آنجاکه ملت‌ها هویت ملی خود را در تاریخ جستجو می‌کنند و حامی قدمت و عناصر نشان‌دهنده‌ی فرهنگ خود هستند، لاجرم چالش طراحی فضاهای دیپلماتیک امروز، چالش بین تاریخ و زیبایی‌شناسی معاصر است. در این پژوهش روابط اجتماعی احتمالی در کاخ چهلستون مورد توجه قرار گرفته تا اساس شکل‌گیری و روابط نهفته بین فضاها با یکدیگر برای درک هر‌چه بیشتر این موضوع بر‌ما نمایان شود. انتظام فضاها در کنار هم به معنی ارتباطات درونی فضاها با یکدیگر است. بنابراین می‌توان با شناخت ارتباطات فضایی و روابط اجتماعی نهفته در یک فضای معماری و تعمیم آن به گونه‌های مشابه، در این جنبش سهیم شد. سوال اصلی پژوهش حاضر این است که چه رابطه‌ای میان چگونگی سازماندهی فضایی و مولفه‌های هم‌پیوندی، عمق، نفوذپذیری، شفافیت در الگوی شکلی پلان کاخ چهلستون وجود دارد؟ هدف از پژوهش حاضر، تجزیه و تحلیل پیکره‌بندی فضایی و شناسایی روابط اجتماعی در بناهای دیپلماتیک گذشته جهت دستیابی به مولفه‌های اجتماعی در آن‌ها و الگوبرداری برای ساخت ساختمان‌های دیپلماتیک جدید بوده است. روش تحقیق به صورت توصیفی-‌تحلیلی در نمونه موردی (کاخ چهلستون اصفهان) و در نهایت استدلال منطقی برای اثبات فرضیه‌ها می‌باشد. ابزار مورد استفاده در پژوهش، شامل مطالعات کتابخانه‌ای، مشاهده و برداشت میدانی و شبیه‌سازی با استفاده از نرم‌افزار تحلیلی Depthmap است. داده‌های گرافیکی و ریاضی به شکل نمودار و گراف‌های ترسیمی روابط اجتماعی-‌حکومتی نهفته را به تصویر کشانده است. یافته‌های پژوهش نشان داد که میان نوع سازماندهی فضایی و میزان هم‌پیوندی، نفوذپذیری، شفافیت و عمق در کاخ رابطه معنادار وجود دارد؛ در پلان کاخ، تالار آیینه دارای بیشترین هم‌پیوندی، نفوذپذیری، شفافیت و اتاق وزرا و درباریان دارای بیشترین عمق می‌باشند. همچنین با بررسی‌های انجام شده از لحاظ مولفه‌های اجتماعی، مولفه هم‌پیوندی، نفوذپذیری، شفافیت با مولفه اجتماع‌پذیری و مولفه عمق با مولفه امنیت رابطه مستقیم دارند.

Abstract:from past to present behavioral modules and social relations exist or existed in people's lives, But as it should be, they have not been recognized and have not been taken into consideration, while they are of a great value. As the space syntax has been studied in urban planning , we will put steps in understanding this method in the field of architecture, to realize hidden social-governmental patterns In the architectural works of the past, in order to evolution of today’s architecture. A building means creating spaces for specific functions for residents. In this study, in order to gain better understanding of the formation and the hidden relationships between spaces , the potential social relations in the Diplomatic buildings , particularly the Safavid palaces are considered. It is difficult to know the whole space as a whole, Because people are always faced with a part of space and it is not possible to understand the whole at a time. What is emphasized is that the building is never a single-function phenomenon. Buildings organize spaces and shape relationships and social activities inside and out. The building is an independent and variable set in the environment and its function is appropriate to the spaces that are defined in it. The main goal of researchers is to understand social relationships in space, such as creating privacy and public spaces. The creators of this method have a social view of works of art in general and architectural buildings in particular. They believe that although the builder of the building creates a single shape, but to achieve this single shape, he has regulated spaces together. Regulation of spaces together means communication within the spaces with each other. So, with evaluating the relationship between space and hidden social relationship of the inhabitants in an architectural space and extending it to similar spaces, we can participate in this movement. In the simplest explanation we can say, Space syntax is a set of methods and theories that study the configuration of space at the scale of architecture and urban planning to explain how the configuration of space, social organization and social behaviors interact. The arrangement of spaces next to each other has a direct effect on how people use spaces. The use of this method has been proposed by several English scientists since the early seventies. Of this group, Estedman, Hillier and Hanson are the most famous. In the Research process the relationship Between physical space and its current events have been investigated by using space syntax Analysis software. Mathematical and graphical data is portrayed as graphical charts And graphs of hidden social - governmental Relations which lies at the heart of this building. The first phase of their work in the 1970s involved real environments, indigenous buildings, and organic complexes. The second stage in the development of the method of space syntax occurred in the eighties. To achieve their goal, they introduced a drawing technique called " Justification charts".This drawing method allowed them to simulate different spatial patterns. The third stage is the globalization of the syntax of architectural space.The methodology of this paper is descriptive-analytical and after explaining the corresponding concepts, social relations governing the diplomatic architecture of the past is studied, and the sample is chehelsotoon palace in Isfahan, which was built during the Safavid era. Based on the analysis of explanatory diagrams that express the internal relations of palaces in the form of lines and circles, and by simplifying the planned relations and displaying them graphically, we will reach a simpler and more understandable expression. Spaces of the same category are in the same row and numerically valued in the same row, and spaces according to how they get from one space to another , They are connected by a line. The reasoning method is deductive. In this paper we tried to make the hidden social-governmental relations in the spirit of the diplomatic architecture of Safavid era visible.Analyzing the spatial order of the palace using the method of space syntax enables the architectural professional community to create a model that predicts social-governmental behavior in diplomatic spaces. This model can be used in the design process and an interactive relationship can be established with it.

سوال اصـلي پـژوهش حاضر اين است که چه رابطه اي ميان چگونگي سازماندهي فضايي و مولفه هاي هـم پيونـدي ، عمـق ، نفوذپـذيري ، شـفافيت در الگوي شکلي پلان کاخ چهلستون وجود دارد؟ هدف از اين پژوهش ، تجزيـه وتحليـل پيکـره بنـدي فضـايي و شناسـايي روابـط اجتماعي در بناهـاي ديپلماتيـک گذشـته جهـت دسـتيابي بـه مولفـه هـاي اجتمـاعي در آن هـا و الگـوبرداري بـراي سـاخت ساختمان هاي ديپلماتيک جديد است . براي تبيين بهتر مسئله ، اين پژوهش در پي پاسخگويي به سوالات زير است : ١١٢  چه رابطه اي ميان چگونگي سازماندهي فضايي و مولفه هاي هم پيوندي ، عمق ، اتصال (نفوذپذيري )، قابليت اتصال بصري (شفافيت ) در الگوي شکلي پلان کاخ چهلستون وجود دارد؟  هرکدام از فضاها در پلان کاخ چهلستون داراي چه ميزان هم پيوندي ، عمق ، اتصال (نفوذپذيري )، قابليـت اتصـال بصري (شفافيت ) با ساير فضاها مي باشند و هرکدام از مولفه ها در کدام فضاي کاخ داراي بيشترين مقدار هستند؟  چه رابطه اي ميان مولفـه هـاي روابـط اجتمـاعي (اجتمـاع پـذيري و امنيـت ) و مولفـه هـاي هـم پيونـدي ، عمـق ، اتصال (نفوذپذيري )، قابليت اتصال بصري (شفافيت ) در الگوي شکلي پلان کاخ چهلستون وجود دارد؟ همچنين اين پژوهش فرضيه هاي زير را دنبال مي کند:  ميـان چگـونگي سـازماندهي فضـايي و مولفـه هـاي هـم پيونـدي ، عمـق ، اتصـال (نفوذپـذيري )، قابليـت اتصـال بصري (شفافيت ) در الگوي شکلي پلان کاخ چهلستون رابطـه معنـاداري وجـود دارد و هرچـه فضـا داراي ابعـاد بزرگتر و چيدمان مرکزي باشد، داراي هم پيوندي ، اتصال (نفوذپذيري )، قابليت اتصال بصري (شـفافيت ) بيشـتر و عمق کمتر با ساير فضاها مي باشد. اتاق وزرا اتاق وزرا اتاق دربار اتاق دربار تالار آينه تالار هجده ستون تصوير٤: گراف مولفه هم پيوندي کاخ چهلستون اصفهان (نگارندگان )  بررسي مولفه عمق در کاخ در اين قسمت به عمق هر فضا نسبت به فضاي ديگر پرداخته مي شود، با اين محاسبه که براي رسيدن به هر فضـا از چند فضا بايد عبور کرد، اين تعداد در تعداد ارتباط فضاها(خطوط بين فضـاها) ضـرب شـده و عـدد بـه دسـت آمـده شاخصي ارائه مي دهد(عباس زادگان ، ١٣٨١).