بررسی ساختاری-معنایی فعل‌های پیچیده در زبان فارسی (1) مقاله

در این بخش از بررسی ساختاری - معنایی فعل‌های پیچیده» نخست مفهوم واژگان و عناصر واژگانی و نیز شفافیت را نسبتا به‌تقصیل شرح داده‌ایم. سپس مرادمان از فعصل پیشوندی را روشن ساخته‌ایم و تفاوت‌های آن را با فعل مرکب برشمرده‌ایم. در مرحلة بعد با برشمردن پیشوندهای فعلی» نقش معنایی آنها را در فعل پیشوندی بررسی کرده‌ایم و مشتق‌هایی را که از افعال پیشوندی حاصل می‌آید (مانند اسم عمل: بازداشت؛ صفت فاعلی: فراگیر؛ اسم فاعصل: بازرس) همراه با تعریف هریک از مشنقات ذکر کرده‌ایم. آنگاه به دسته‌بندی فعل‌های پیشوندی» برحسب پیشوندی که در آنها به‌کار رفته است پرداخته‌ایم و هر فعل را به‌تقفصیل ازنظر ساختار معنایی بررسی کرده‌ایم. پیشوندهایی که در این شماره محل بررسی بوده‌اند عبارت‌اند از اندر<. بازنل پر<» در- و فرا -. بدیهی است که بررسی بقیة فعل‌های پیشوندی و نیز دیگر افعال پیچیده در مقاله‌های بعد خواهد آمد.

شمار فعل های فارسی بسیار زیاد است ، اما بخش اعظم آنها مرکب اند و دلیل آن هم این اسـت که فارسی، مانند همۀ زبان های زندٔە دیگر، زبانی است در حال تحول . دکتر علیاشرف صادقی (خـرداد و تیـر ۱۳۷۰: ۱۲) در آغـاز سلسـله مقاله هایی کـه دربـارٔە «شیوه ها و امکانات واژه سازی در زبان فارسی معاصر» نوشته اند، چنین آورده اند: این گفتارها را نگارنده با بحث از اشتقاق در زبان فارسـی معاصـر آغـاز میکنـد و در صدر آنها از امکانات واژه سازی از افعال مرکب که در سال های اخیـر بـه عنوان عامـل عقیم و غیرزایا بودن زبان فارسی مورد حملۀ برخی از محققان قرار گرفته است گفتگو میکند. حتـی اگر گویشور به واژٔە پیچیده و غریبی مانند «پادنهادزدایش گرایی» (کـه میتـوان آن را برابرنهـادی بـرای یکــی از طــولانیترین واژه هــای انگلیســی، یعنــی antidisestablishmentarianism، دانســت ) بربخورد، درصورتی که تاحدی تحصیل کرده باشد، با توجه به ساختار و قواعد دسـتوری به کاررفتـه در ِ آن میتواند به معنایش پی ببرد، به ترتیب زیر: «نهاد» واژه ای است مشتق که با افزودن پسوند «- اد» به ستاک حال نهادن ، یعنی «نه »، ساخته شـده و سـپس از رهگـذر تغییـر مقولـه بـه اسـم تبـدیل شـده و ِ سرانجام چند معنی پیدا کرده که یکی از آنها عبارت است از: «سازمانی اسـتقراریافته و دارای ماهیـت اجتماعی». در فرهنگ معاصر فارسی امروز ۳۸ فعل پیشـوندی دارای پیشوند «بازـ» مدخل شده است ، که در قیاس با شمار چنین فعل هایی که در متـون کهـن بـه کار رفته بسیار کمتر است ، اما به گمان من همین افعال نیز همگی در مقـام فعـل در فارسـی امـروز کمتـر به کار میروند، هرچند که در غالب موارد برخی از مشتقات آنها تداول عام دارند، از این جمله اند: بازآموختن : به معنی دوباره آموختن .