چکیده:
زبان کردی، زبان میلیون ها نفر از ساکنان زمین است. کرمانجی، سورانی (کرمانجی جنوبی)، اَورامی- گورانی و کردی جنوبی، گویشهای اصلی زبان کردی هستند که زیرگویشها و لهجههای متعددی دارند. کردی جنوبی، گویش مناطق کرمانشاه و ایلام است که در بخش کرمانشاهی، گویشهایی همچون کلهری، جافی، اورامی و غیره دارد و کردی ایلامی (کردی فیلی)، زبان رایج ساکنان استان ایلام و مناطقی از کشور عراق مانند مَندَلی و خانقین است. کَلهُری، خِزِلی، اَرکَوازی، مَلِکشاهی و غیره، سایر گویشهای ساکنان استان ایلام را شکل میدهد. در پژوهش حاضر با هدف کشف و شناسایی گوشهای از قواعد دستوری گویشهای کردی جنوبی، وجه فعل در دو گویش کلهری و فیلی (ایلامی) به شیوۀ توصیفی _ تحلیلی، بررسی و مقایسه شده است. حاصل این پژوهش نشان میدهد که در قواعد دستوری این گویشها به علّت خویشاوندی، شباهتهای بسیار و در عین حال، تمایزهایی وجود دارد و عمدۀ این تمایزها در شناسهها و هنگام صرف افعال، در صیغههای دوم شخص مفرد و سوم شخص مفرد خود را نشان میدهد.
Kurdish is the language of millions of people on earth. Kermanji, Sorani (Southern Kermanji), Orami-Gorani and Southern Kurdish are the main dialects of Kurdish with several sub-dialects and accents. Southern Kurdish is the dialect of Kermanshah and Ilam regions. In Kermanshah, dialects exist such as Kalhori, Jafi, Orami, and etc. Ilami Kurdish (Fili Kurdish) is the common language of the inhabitants of Ilam province and parts of Iraq such as Mendali and Khaneqin. Kalhori, Khazli, Arkavazi, Malekshahi, etc. form the dialects of the inhabitants of Ilam province. In the present study, with the aim of discovering and identifying some of the grammatical rules of Ilami dialects, Kalhori dialect (Ivan city and parts of Shirvan and Chardavol) and Fili dialect were compared in terms of verb forms. The results show that there are many similarities in the grammatical rules of these dialects due to kinship, and at the same time, there are some differences in suffixes when the verbs are conjugated in the second and third person singular forms.
خلاصه ماشینی:
در گويش کلهري و فيلي، اختلاف در واج پاياني دو صيغۀ دوم شخص مفرد و سوم شخص مفرد مشاهده مي شود: که فتيايت (فيلي )/ که فتيايد (کلهري )؛ که فتياگ (فيلي )/ که فتيا/ که فتياد (کلهري ) (جدول شمارٔە ۲)؛ بنگريد به مثال هاي زير: فيلي: - شه وط سط ساعه ت بطشتر نيه خه فتم / ئؤا يه شه که ت چأ جل دکه فتم (منصوري جمشيدي ، ۱۳۹۳: .
چنانکه در جدول زير مشاهده ميشود گويش فيلي در صيغۀ دوم شخص مفرد، يک ساختار و در گويش کلهري دو ساختار دارد و ساختار دوم آن به هجاي «دن » ختم ميشود؛ لازم به ذکر است هرگاه جمله در وجه انشايي (پرسشي) باشد کاربرد اين صيغه از فعل گاهي با هجاي «دن » و گاهي با صامت «د» ميآيد؛ مثال : دطريدن ؟/ دطريد؟ )ridenrid/dede( (داريد؟).
در گويش فيلي و کلهري ، اين فعل با استفاده از بن مضارع فعل به علاؤە شناسه ها ساخته مي شود و بين همۀ صيغه ها (جز يک مورد) در هر دو گويش ، همساني ديده ميشود؛ آن يک مورد و تنها اختلاف مربوط به صيغۀ دوم شخص مفرد است که اين تمايز هم مربوط به شناسه ها و هم تعداد ساختهاست ؛ به عبارت ديگر، صيغۀ دوم شخص مفرد در گويش کلهري، سه ساخت با شناسه هاي «ي /i»، «يد/ id» و «يدن /id?n» و گويش فيلي يک ساخت با شناسۀ «ت / t» دارد (جدول شمارٔە ۷).
در گويش فيلي و کلهري نيز اين فعل با اضافه کردن «ب » به بن مضارع فعل ساخته مي شود و وجه تمايز تنها در تعداد ساخت و شناسۀ صيغۀ دوم شخص مفرد مشخص مي شود (جدول شمارٔە ۱۰).