نقد و بررسی تفسیری دیدگاه «محمد شحرور» درباره «تعدد زوجات» در قرآن کریم مقاله

احکام قرآن کریم درباره زنان، همچون تعدد زوجات، از مباحث مناقشه‌برانگیزی است که همواره محل بحث و تبادل آرای پژوهشگران مسلمان بوده است. دراین‌میان، محمد شحرور، قرآن‌پژوه سوری، دیدگاه انتقادی و خلاف مشهوری درباره تعدد زوجات دارد. پژوهش پیش رو به‌منظور بررسی و تبیین دیدگاه محمد شحرور درباره آیه 3 سوره نساء و نقد آن، بر پایه آثار مفسران و با روش توصیفی تحلیلی نگاشته شده است. یافته‌‌های پژوهش نشان می‌دهد شحرور بر اساس سیاق آیه سوم سوره نساء، جواز ازدواج‌‌های متعدد مردان را صرفاً به ازدواج با مادران ایتام اختصاص داده است. چنین دیدگاهی علاوه بر منافات‌داشتن با اسباب نزول متعدد آیه مورد بحث، با سیاق آن نیز ناسازگار است. همچنین وی مراد از عدالت در آیه را عدالتی اقتصادی و متعلق آن را نه زوجات، بلکه فرزندان یتیم و غیر یتیم زوجه دانسته است. گرچه اقتصادی‌بودن چنین عدالتی مورد تأیید برخی احادیث تفسیری است، اما اینکه متعلق چنین عدالتی، فرزندان باشند، به دلیل اسباب نزول و به قرینه آیه 123 سوره نساء، قابل پذیرش نیست.

محمد شحرور بخش قابل توجهی از مباحث قرآنی خود را به احکام قرآنی زنان اختصاص داده که در میان آن، یکی از انتقادی‌ترین مباحث وی در حوزه زنان، پرداختن به مسئله تعدد زوجات با توجه به آیه 3 سوره نساء بوده و پیرامون این آیه، نظراتی کاملا مخالف با نظرات صحابه و تابعین و نیز عموم مفسرین ارائه داده است. نقد و بررسی نظریه بررسی نظرات محمد شحرور در مسئله تعدد زوجات نشان می‌دهد که وی علاوه بر اینکه سیاق آیات ابتدایی را دلیل بر فهم متفاوت خویش دانسته است، آیه 127 سوره نساء را نیز به‌عنوان مؤیدی برای مدعای خویش ذکر کرده و مراد از «يَتامَى‏ النِّساء» در آیه: «وَ يَسْتَفْتُونَكَ فِي النِّساءِ قُلِ اللَّهُ يُفْتيكُمْ فيهِنَّ وَ ما يُتْلى‏ عَلَيْكُمْ فِي الْكِتابِ في‏ يَتامَى‏ النِّساءِ اللاَّتي‏ لا تُؤْتُونَهُنَّ ما كُتِبَ لَهُنَّ وَ تَرْغَبُونَ أَنْ تَنْكِحُوهُنَّ وَ الْمُسْتَضْعَفينَ مِنَ الْوِلْدانِ وَ أَنْ تَقُومُوا لِلْيَتامى‏ بِالْقِسْطِ وَ ما تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ كانَ بِهِ عَليماً» 1 را مادران ایتام می‌داند. اما وجه دوم نظریه شحرور، که متعلق چنین عدالتی را فرزندان یتیم و غیر یتیم دانسته است، ادعایی بدون دلیل از جانب وی و البته قابل بطلان می‌باشد؛ زیرا علاوه بر اینکه با نظر عموم مفسران و با تعدادی از اقوال ذکرشده از جانب تابعین، که رعایت عدالت میان همسران همچون رعایت عدالت میان ایتام را به‌عنوان سبب نزول این آیه بیان کرده‌اند (طبری، 1412، ج4، ص156)، منافات دارد، آیه: «وَ لَنْ تَسْتَطيعُوا أَنْ تَعْدِلُوا بَيْنَ النِّساء وَ لَوْ حَرَصْتُم‏... 4. محمد شحرور، قرآن‌پژوه سوری، معتقد است به دلیل اینکه قبل و بعد آیه 3 سوره نساء در رابطه با ایتام سخن گفته است، در نتیجه مراد از تعدد زوجات، اتخاذ هر نوع زنی نیست؛ بلکه این سیاق سبب انحصار این حکم به زنان دارای یتیم می‌باشد.