بررسی موسیقی (بیرونی وکناری) شعر مجیرالدین بیلقانی مقاله

از جنبه‌های هنری کلام، نظام‌مندی موسیقیایی آن است. شاعران مکتب ارّان به ظرفیت موسیقیایی زبان واقف بودند و از آن به بهترین نحو در غناء آثار ادبی خویش بهره می‌بردند.مجیرالدین بیلقانی نیز که از شاعران این مکتب بود بر جنبه‌های موسیقی کلام واقف و هنرمندانه از این امر در پرباری اشعارش استفاده می‌کرد. در این مقاله، جنبه‌های موسیقیایی دیوان مجیر مورد بررسی قرار می‌گیرد. تنوع اوزان و بحور مورد استفاده مجیر گذشته از توانایی و تسلط وی بر فنون ادب پارسی، نشان از غناء موسیقی بیرونی دیوان اوست. وی بیشتر اشعارش را در وزن (مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن) سروده و از دوازده بحر مورد استفاده مجیر، بحر رمل بیشترین فراوانی را دارد.بهره‌گیری مجیر از ساخت-های مختلف قافیه و تمایل او به سرودن اشعار مردّف با ردیف‌های طولانی و متنوع بر غناء موسیقی کناری دیوانش افزوده است.این مقاله و نمونه هایی که در آن مورد بررسی قرار می گیرد بخشی از خلاقیت هنری و شعری مجیر را نشان می دهد.

One of the artistic aspects of the language is its musical systematization. The poets of Aran school were aware of the musical capacity of the language and used it for enriching their literary works.Mujir al-Din Bilqani, one of the poets of this school, was also aware of the aspects of the language’s music and used it artistically for enriching his poems. In this article, the musical aspects of Mujir’s Divan (poetical works) are studied. The variety of meters and rhythms of Mujir’s poems, in addition to his ability and mastery of Persian literary techniques, shows the richness of the external music of his poems. He composed most of his poems in “Mafoulon, Faelaton, Mafaeilon, Faelan” meter and among the twelve meters and rhythms that he has used, the “Ramal” meter is the most frequently used .Mujir has used different kinds of versifications and his desire to compose different poems with long and varied “Radif”s has also increased the richness of his lateral music.

بر اساس نمونه اي که شفيعي کدکني در اثر خود ارائه داد، شعر شاعران فارسي زبان مورد بررسي قرار گرفته است که در ذيل به بعضي اشاره ميشود: ـ آقا حسيني، حسين : بررسي موسيقي شعر رودکي ـ اتحادي، حسين : بررسي مقايسه اي موسيقي بيروني و کناري غزل هاي سنائي و عطار ـ ذولفقاري، محسن : تحليل انتقادي بر موسيقي شعر خاقاني ـ طالبيان ، يحيي: بررسي نقش قافيه در شعر حافظ در مورد بررسي شعر مجير نيز غير از پايان نامه هاي تأليفي در دانشگاه شهيد مدني و مشهد، کارهاي تحقيقي که ساختار موسيقيايي و ارزش هاي هنري اشعار مجير را نشان دهد، صورت نگرفته است . » (همان :٥) گرچه در مقدمۀ ديوان مجير اوزان اشعار ذکر شده ، ولي دقت در اين وزن ها نشان ميدهد که بسياري از آنها در حقيقت يک وزن هستند اما با اسامي گوناگون ذکر شده اند؛ بر فرض مثال «آخرين هجاي هر مصراع بلند است ، اما شاعر ميتواند به جاي آن هجاي کوتاه يا کشيده بياورد. در ديوان مجير قوافي داخلي کم اند و اين به دليل غلبۀ اوزان جويباري است که به او کمتر اجازة استفاده از اين ترفند را داده اند؛ اما هر گاه موسيقي شعر به سمت وزن هايي رو کند که تکرار در ساختمان عروضي آنها وجود دارد، اين نوع قافيه ها را ميتوان ديد. در ديوان مجير قوافي داخلي کم اند و اين به دليل غلبۀ اوزان جويباري است که به او کمتر اجازة استفاده از اين ترفند را داده است ؛ اما هر گاه موسيقي شعر به سمت وزن هايي رو کند که تکرار در ساختمان عروضي آنها وجود دارد، اين نوع قافيه ها را ميتوان ديد.