چکیده:
حافظ شیرازی در همۀ ابعاد شاعری خود، به بهترین شکل، از موسیقی بهره گرفته است که یکی از جلوههای مهمّ آن، استفاده از عناصر و اصطلاحات موسیقی برای خلق زیباییهای کلامی و تصاویر خیالی و نیز بازتابدادن اندیشههای گوناگون است. در میان آفرینشهای ادبی بهوجودآمده با این عناصر، انسانانگاری و پویایی آنها از نمود ویژهای برخوردار است. عناصر موسیقی، بهویژه سازها، در غزلیات حافظ، رفتارهای انسانگونۀ مختلفی از خود نشان میدهند که مهمترین آنها بروز عواطف انسانی و نیز بازگوکردن اندیشههای گوناگونی است که در واقع، دغدغههای اساسی شاعر هستند. در پژوهش حاضر تلاش شده است برجستهترین جلوههای انسانانگاری عناصر موسیقی در شعر حافظ، با توجّه به ویژگیها و ظرایف ساختاری و موسیقایی هریک واکاوی شده و کارکرد آن در بازتاب اندیشههای شاعر نمایان شود. علاوه بر این، سعی شده از منابع موسیقایی و آرای موسیقیدانان نزدیک به عصر شاعر، برای تحلیل بنپارههای موسیقایی، بهرۀ کافی گرفته شود.
One of the important manifestations of music in Hafiz' poetry is the use of its elements and terms to create verbal beauties and imaginary as well as to reflect various ideas. Among the literary creations made with these elements, personification and its dynamism are of prime significance. The musical elements in Hafiz’ poetry are personified in a way to express human emotions and the thoughts which are in fact the main concerns of the poet.In the present study, an attempt has been made to investigate the most prominent personified manifestations of musical elements in Hafiz' poetry according to the structural and musical features and nuances of each and determine its function in reflecting the poet's thoughts. In addition, we have tried to make sufficient use of musical sources close to the poet's age to analyze musical elements.
خلاصه ماشینی:
ir ٢: دانشجوي دکتري زبان و ادبيات فارسي دانشگاه يزد ٣: استاديار زبان و ادبيات فارسي دانشگاه يزد حافظ شيرازي در همۀ ابعاد شاعري خود، به بهترين شکل ، از موسيقي بهره گرفته ا ست که يکي از جلوه هاي مهم آن ، اسـتفاده از عناصـر و اصـطلاحات موسـيقي براي خلق زيباييهاي کلامي و تصاوير خيالي و نيز بازتاب دادن انديشه هاي گوناگون است .
٢. پيشينۀ پژوهش تا آنجا که نگارندگان بررســي کرده اند، تاکنون پژوهشــي جامع و مســتقل در باب انسـان انگاري عناصـر موسـيقي در شـعر حافظ و کارکرد آن در انديشـه ورزي او انجام نشـــده اســـت ؛ با اين حال ، ميتوان به برخي تلاش ها براي تحليل کارکرد عناصـــر و اصطلاحات موسيقي در شعر وي اشاره کرد: حســـينعلي ملاح (١٣٠٠-١٣٧١) در کتاب حافظ و موســـيقي (١٣٥١) به بررســـي و تحليل اصــطلاحات موســيقي به کاررفته در اشــعار حافظ شــيرازي پرداخته و فهرســت جامعي از اين ا صطلاحات به د ست داده ا ست .
کارکرد اصطلاح موسيقي «قول » در انسان انگاري سازها يکي از واژه هايي که حافظ در برخي ابيات به ســـازها نســـبت داده ، اصـــطلاح موسيقايي «قول »است ؛ مانند بيت زير: گوشم همه بر قول ني و نغمۀ چنگ است چشمم همه بر لعل لب و گردش جام است (همان : ١١٨) در اين بيت ، ترکيب «قول ني» را ميتوان گونه اي از انســان انگاري به شــمار آورد؛ زيرا «قول » در اصطلاح موسيقي، معادل «گفته » در فارسي و به معناي کلام ملحون است .