چکیده:
مساجد جامع، همواره مهمترین فضاهای آئینی-اجتماعی در جهان اسلام بودند. احیا و بهرهبرداری از این فضاها بدون شناخت این میراث فرهنگی و توجه به دورههای تاریخی و زمانی آنها میسر نمیشود. ساختار و پیکرهبندی فضایی مساجد ایرانی در زمان سلجوقیان شکل گرفته است و فضاهای بینابین، اجزای اصلی این قالب هستند. با توجه به اینکه کیفیت خوانایی در مساجد جامع بر پیوند عاطفی میان انسان و کالبد معماری أثر گذاشته و بر کیفیت حضورپذیری و تجمعپذیری این فضاها میافزاید، لزوم شناخت ارتباط این فضاها و خوانایی مساجد جامع دوران سلجوقی ضروری بهنظر میرسد. پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که چه رابطهای میان مؤلفههای پیکرهبندی فضاهای بینابین و کیفیت خوانایی در مساجد جامع سلجوقی وجود دارد؟ پژوهش حاضر جزو مطالعات تاریخی-تفسیری و از نوع ترکیبی (کمی و کیفی) و بهروش استدلال استنتاجی است. نتایج تحقیق نشان داد که فضاهای بینابین اعم از حیاط مرکزی، ایوان و ورودی با سامانبخشی و توزیع متوازن سایر فضاها حول مرکز ثقل مسجد بر افزایش خوانایی مساجد جامع سلجوقی أثر میگذارند.
Congregational mosques (masjid jami‘) were consistently the principal religious-social spaces in the Islamic world. The revitalization and use of these spaces require the recognition of these cultural heritages and attention to their histories. Iranian mosques' structure and spatial configuration were formed during the Seljuk dynasty, and in-between spaces are considered their main components. Since the quality of legibility in jami‘ mosques influences the affective connection between man and the architectural structure and enhances public attendance and gatherings in these spaces, it seems necessary to recognize how in-between spaces influence legibility in jami‘ mosques constructed in the Seljuk era. The main research question is the role of the in-between space configuration components in enhancing the quality of legibility in Seljuk jami‘ mosques. This study is historical-interpretive mixed-method research (quantitative and qualitative) carried out through deductive reasoning. The results indicated that in-between spaces, such as the central courtyard, Iwans, and entrances, With the arrangement of other spaces around the center of the mosque enhance legibility in Seljuk jami‘ mosques.
خلاصه ماشینی:
پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که چه رابطه ای میان مؤلفه های پیکره بندی فضاهای بینابین و کیفیت خوانایی در مساجد جامع سلجوقی وجود دارد؟ پژوهش حاضر جزو مطالعات تاریخی -تفسیری و از نوع ترکیبی (کمی و کیفی ) و به روش استدلال استنتاجی است .
نتایج تحقیق نشان داد که فضاهای بینابین اعم از حیاط مرکزی ، ایوان و ورودی با سامان بخشی و توزیع متوازن سایر فضاها حول مرکز ثقل مسجد بر افزایش خوانایی مساجد جامع سلجوقی أثر میگذارند.
نگارندگان در مقاله دوم ، با ادعای اینکه فضاهای رابط از جمله عوامل أثرگذار بر سازمان دهی فضایی مجموعه های معماری و شهری در گذشته و به عبارتی عامل مهم پیوند فضایی عناصر به یکدیگر با هویتی واحد محسوب میشدند و با توجه به تحقیقات انجام شده ، به این نتیجه دست یافتند که فضای بینابین در بافت تاریخی تبریز به سبب ویژگی پویایی و انعطاف پذیری بالای خود همچون غشای سلول وظیفه دریافت ، تفسیر، تغییر، تبدیل و تحول داده ها را داشته است .
جدول شماره ٣- نمودار هم بستگی اتصال و هم پیوندی مساجد جامع سلجوقی )به تصویرصفحه رجوع شود) تصویر شماره ٣- نمودار خوانایی مساجد تصویر شماره ٤- نظم و تقارن مسجد جامع زواره جامع سلجوقی به تفکیک الگوی کالبدی )به تصویرصفحه رجوع شود) مسجد جامع زواره که سه بعدی شماتیک آن درتصویر شماره ٤ نشان داده شده است ، به عنوان اولین و تنها مسجد میان نمونه های مورد بررسی که در یک دوره زمانی و از ابتدا با پلان چهارایوانی طراحی و ساخته شد، با پلانی متقارن، به ویژه چهار ایوان کاملا مشابه و یکسان که به صورت متقارن در اطراف حیاط مرکزی چیده شده اند و دو ورودی کاملا مشابه در راستای محور شرقی- غربی که بر تقارن در راستای محور قبله تاکید مینماید.