بررسی اثرات سیاست یکسان سازی نرخ ارز بر تورم، مابه التفاوت نرخ ارز رسمی و بازار سیاه و نرخ ارز واقعی در ایران مقاله

مقاله حاضر به تحلیل دو سیاست یکسان سازی نرخ ارز و سیاستهای ارزی پس از آن در ایران می‌پردازد. علی‌رغم اینکه سیاست یکسان‌سازی نرخ ارز در سال 1372 در جهت صحیح بود، ولی عدم هماهنگی بین سیاست ارزی و دیگر سیاست‌های کلان از مهم‌ترین عوامل شکست این سیاست محسوب می‌شود. سیاست یکسان‌سازی نرخ ارز در این سال مابه‌التفاوت نرخ ارز بازار و نرخ ارز رسمی را کاهش داد ولی این کاهش به قیمت افزایش نرخ تورم تمام شد. برای به حداقل رسانیدن هزینه تورمی سیاست یکسان‌سازی نرخ ارز باید قبل از اجرای این سیاست، اصلاحاتی در ساختار بودجه دولت به وجود می‌آمد. این مقاله همچنین نشان می‌دهد که حرکت نرخ ارز واقعی مبتنی بر بازار در اقتصاد ایران گویای تغییر در شرایط بنیادین اقتصاد بوده است و این واقعیت را نشان می‌دهد که مسؤولین اقتصادی در مواجهه با نرخ‌های دورقمی در دو دهه گذشته، می‌بایست نوعی انعطاف‌پذیری در نظام ارزی ایجاد می‌نمودند. مقاله نشان داده است که هر چند آثار سیاست یکسان‌سازی نرخ ارز در سال 1381، در آینده مشخص خواهد شد، ولی نگرانی‌های جدی وجود دارد که افزایشهای شدید در بودجه دولت در این سال نهایتا باعث از بین رفتن آثار مثبت این سیاست بر اقتصاد کشور شود.

"به نظر می‌رسد اولین سیاست یکسان سازی نرخ ارز در سال 1372 برای یک دوره کوتاه‌مدت در جهت کاهش ما به التفاوت نرخ ارز رسمی و بازار سیاه[2] و افزایش صادرات غیر نفتی موفق بود. روشن است اگر دولت خود فروشنده ویژه ارز به بخش خصوصی باشد، سیاست یکسان سازی نرخ ارز، مابه‌التفاوت نرخ ارز رسمی و بازار سیاه را بدون تورم بالا، کاهش خواهد داد. هم چنین، اگر مابه‌التفاوت نرخ ارز رسمی و بازار سیاه بطور پیوسته بعد از سیاست یکسان سازی افزایش یابد، کاهش ارزش واقعی بوجود آمده در ابتدای یکسان‌سازی نرخ ارز، از بین خواهد رفت. شکل 1 نشان می‌دهد یکسان سازی نرخ ارز در سال 1372 (1993) بخاطر تشویق صادرات غیر نفتی، نرخ ارز واقعی بازار سیاه را برای کوتاه‌مدت، کاهش ارزش داده بود. شکل 1 هم‌چنین نشان می‌دهد در خلال زمان، تا سال 1380(2002) که دومین سیاست یکسان سازی نرخ ارز به اجرا درآمد، شکاف میان نرخ ارز واقعی بازار سیاه و نرخ رسمی افزایش داشته است. بالا بودن مابه‌التفاوت نرخ ارز رسمی و بازار سیاه نشان می‌دهد، سیاست یکسان‌سازی نرخ ارز چه فشار سنگینی را بر اقتصاد کشور از طریق تورم و کسری بودجه دولت وارد آورده است، فشاری که شش ماه بعد از شروع سیاست یکسان سازی در فروردین ماه 1372، بطور عملی ظاهر ‌گشت. در بسیاری از سالهای پس از انقلاب، حرکت میان قیمت و مابه‌التفاوت نرخ ارز رسمی و بازار سیاه، هماهنگ صورت گرفته است، این مطلب نشان می‌دهد هرگونه مقاومت دولت در مقابل سیاست کاهش ارزش بی‌فایده بوده است."