چکیده:
مادیان هزار دادستان یا کتاب هزار داوری، رساله ای درباره حقوق دوره ساسانی و به زبان فارسی میانه است.این مجموعه در پایان دوره ساسانی یعنی نیمه نخست قرن هفتم میلادی نوشته شده است و قوانینی که در آن مطرح میشود متعلق به دوره پیش از اسلام است. نام بیش از 50 مفسر در این متن آمده است که از میان آنها 4 موبد، 4 موبدان موبد و 47 حقوقدان بودند. نام برخی از این مفسران را که فتواهای بسیاری از آنها نقل میشود، میتوان در میان مفسران اوستا نیز مشاهده کرد.با توجه به تعداد زیاد مفسران حقوقی که در کتاب از آنها نام برده شده است، این سوال پیش میآید که آیا این موضوع میتواند دلیلی باشد بر این نکته که نهاد حقوقی در دوره ساسانی تشکیل شده بود و حقوقدانان در آن به حل مسائل حقوقی مراجعهکنندگان میپرداختند. حضور این تعداد از حقوقدانان برجسته و آگاه به مسائل حقوقی و قضایی در منطقه پارس، ممکن است بیانگر تشکیل شدن این نهاد حقوقی در زمان خسرو پرویز یعنی زمان تدوین مادیان هزار دادستان باشد که این حقوقدانان خبره، در آن مشغول به حل مشکلات حقوقی و رسیدگی به امور قضایی مردم بودند.
Madayan i Hazar Dadestan, The Book of Thousand Judgments, is a Sasanian law-book in Middle Persian language. It is believed to be composed at the dawn of Sasanian era, i.e. the early 7th century A.D. and the mentioned rules in, it belongs to the era before Islam. The names of more than 50 interpreters are mentioned in this book among whom there are 4 mowbeds, 4 mowbedan mowbed and 47 legists. The names of some of these interpreters whose decrees were much quoted can be found among Avestan interpreters as well. Since the number of those legal interpreters named in this book are many, this question comes to the mind that if a legal foundation had been formed in the Sasanian era in which the legists solved the legal problems of the people. The presence of this number of prominent and knowledgeable legists in Pars area can show that a legal foundation had been shaping at the time of khosro parviz i.e., at the time of compiling madayan i hazar dadestan that these legists were engaged in solving the legal and judicial problems of people.
خلاصه ماشینی:
نام او ٥ بار در متن ماديان هزار دادستان آمده است ؛ دو بار با لقب موبدان موبد (انکلساريا: ٧/٣٤، ٤/٣٩) و سه بار بدون اين عنوان ناميده شده است (انکلساريا: ١٣/١٤، ١٥/٣٥، ١٧/٣٦)٢.
در نامه هاي منوچهر نيز نام اين مفسر آمده است که گاه به چاشتۀ او اشاره ميکند( دابار، ١٩١٢: ٣١، گاه نيز فتوايي از او نقل ميشود( همان: ٧١) و گاه نظرات او در کنار مفسران ديگري چون ميديوماه و سوشيانس آورده شده است ( همان: ٣٩).
٣-٧- پوسانوز (znupusa) پوسانوز مفسر است ؛ نام او ٢ بار در متن آمده و فتوايي درباره «شراکت زن و مرد و حکم آن بعد از طلاق» داده است ( مدي: ٧/٤ و ٨؛ عريان، ١٣٩١: ١٠١).
نام او ٦ بار در متن آمده و فتواهايي درباره مسائلي چون «قيمومت ، تقسيم سهم ، ارث، واگذاري دارايي و اختيارات داور و موبد» از او نقل شده است ٢ (مدي: ١٧/٤٢، ١٧/٥٠، ١٧/٥٢، ٩/٦١؛ انکلساريا: ١٠/١١، ١١/٢٦).
٣-٢١- راد (dra) راد مفسر است ؛ نام او يک بار در ماديان هزار دادستان آمده و درباره «اظهار پذيرش چيزي» فتوا داده است (مدي: ١٦/٦٧).
٣-٣٧ - مارسپند (maraspand) نام اين مفسر که در متن با عنوان رد معرفي شده و معاصر با مهرنرسه بوده تنها يک بار آمده است و 2 فتوايي درباره «بازگرداندن بدهي و سوگند درباره آن»، داده است (مدي: ٤/١٣).
(10/59 ٣-٤٤- وهداد (dweh-da) وهداد مفسر است ، تنها يک بار نام او در متن آمده و فتوايي درباره «تقسيم سهم » داده است (مدي: 3 .