چکیده:
مهمترین حوزۀ نقد ادبی ادبیات فارسی در هند به وجود آمد. حضور درازمدت فرهنگ ایران در هند- از عهد غزنویان تا اندکی پیش از سلطة انگلیسیان بر هند - سر انجام در پایان عصر ثمری خوش داد. نهضت ادبی میان ادیبان هندی و ایرانی در بارۀ زبان فارسی و سخن سنجی پیشینۀ طولانی دارد. بهظاهر این منازعه از حضرت امیر خسرو آغاز شده و به عرفی شیرازی (999 هـ ق)، فیضی (د: 1004 ه. ق)، منیر لاهوری (1019 – 1054 هـ ق)، حاجی محمدجان قدسی (د: 1056 ه ق) و ملا شیدا (د: 1080 هـ. ق) میرسد. معروفترین مناقشة ادبی بین شیخعلی حزین (د: 1180 ه ق) - شاعر برجسته و نویسندة بلندفکرت- و سراج ا لدین علی خان آرزو (د: 1169 هـ ق) - ناقد بزرگ و ادیب اریب- باعث پیدایش چند کتاب ارزشمند شد که عبارتند از: تنبیه الغافلین آرزو، ابطال الباطل فتح علی خان گردیزی، قول فیصل امام بخش صهبایی، محاکمات الشعرا از میرمحسن اکبرآبادی، نقد محمدعظیم ثبات و کتابهای بعدی در این زمینه مثل شاعری در هجوم منتقدان از شفیعی کدکنی وغیره. سیالکوتی مل وارسته (اسم کاملش-لاله اندر بهان معروف به سیالکوتی مل وارسته- فقط از یک ماخذ «چار باغ پنجاب» از «گنیش داس ودیره» معلوم میشود) سهمی بزرگ در این جریان ادبی دارد. او استاد سخن شناس و نقاد نکته دان شبه قاره به شمار میرود. آثار نقدی وارسته احقاق حق (در پاسخ به خردهگیریهای آرزو در دفاع از شیخ علی حزین، تالیف پیش از 1152 هـ. ق) و جواب شافی (در پاسخ به ایرادهای آرزو بر شعر عبدالحکیم حاکم تالیف: 1163 هـ. ق) و مهارت منتقدانه وی در تالیفات دیگر (مصطلحات شعرا، مطلع السعدین، {منشآت وارسته}، بیاض وارسته) آشنایی-زدایی نقد ادبی در سبک هندی را در پی داشته است. در پاسخ ایرادها وارسته با کشف مفاهیم ترکیبها و اصطلاحهای بلاغی، دستوری، فلسفی و موسیقی و وزن و قافیه شعر گنجینهای پربار برای نقد ادبیات فارسی فراهم کرده است.