چکیده:
جنگ‌ها می‌توانند از منابع مهم، جهت شناخت دقیق‌تر از تاریخ ادبیات هر دوران به‌حساب آیند و به‌همین منظور نیز نقشی اساسی در تصحیح انتقادی متون ایفا می‌کنند. جنگ سفینة شمس حاجی نیز از این دست آثار است که در بخشی از آن سه قصیده سعدی با ضبطی متفاوت از ضبط فروغی و شوریده، ثبت شده است. گاه اختلاف ضبط‌ها جزئی بوده و معانی ابیات براساس این اختلاف‌ها اندکی متفاوت می‌شود. گاه تنها صورت دیگری از واژگان مورد استفاده قرار گرفته و در اصل معانی ابیات، تغییری روی نمی‌دهد که البته در این حالت باید صورت صحیح ضبط واژه را براساس قواعد نسخه‌شناسی و نسخه اقدم در گام نخست و نیز ویژگی زبان‌شناسی شاعر در گام دوم مورد بررسی قرار داد. به‌منظور کشف ضبط درست‌تر این ابیات و پژوهش بر روی آنها، این قصاید بر اساس ضبط نسخه تصحیح شده محمدعلی فروغی، شوریده و جنگ سفینة شمس حاجی مورد بررسی قرار گرفته است.
خلاصه ماشینی:
در سفینه شمس حاجی که جُنگی است متعلق به 741 هجری قمری در 370 صفحه از شمس‌الدین محمدبن دولتشاه یوسف شیرازی و در آن به آثار 29 شاعر پرداخته شده، بخشی به سعدی و آثار او اختصاص یافته که دربرگیرنده 64 غزل، یک مثنوی و 6 قصیده با مطلع‌های زیر است: قصيده يازدهم با مطلع: فضل خدای را که تواند شمار کرد, یا کیست آنکه شکر یکی از هزار کرد (سعدي، 1365: 711) قصيده سي‌ام با مطلع: توانگری نه به مال است پیش اهل کمال, که مال تا لب گور است و بعد از آن اعمال (همان: 730) قصيده چهل و هفتم با مطلع: ای که پنجاه رفت و در خوابی, مگر این پنج روزه دریابی (همان: 749) قصيده هفتم با مطلع: ایهاالناس جهان جای تن‌آسانی نیست, مرد دانا به جهان داشتن ارزانی نیست (همان: 708) خوش است عمر دریغا که جاودانی نیست, پس اعتماد بر این پنج روز فانی نیست (همان: 709) از آنجا که جُنگ‌ها می‌توانند از منابع مهم جهت شناخت دقیق‌تر از تاریخ ادبیات هر دوران باشند و نقش اساسی در تصحیح انتقادی متون ایفا کنند؛ مطالب گردآوری شده در این جُنگ نیز قابل تأمل است.
در قصيده دیگری كه با مطلع زير در ضبط فروغي آغاز مي‌شود: اي نفس اگر به ديدة تحقيق بنگري, درويشي اختيار كني بر توانگري (سعدي، 1365: 753) اين قصيده كه عنوان «در پند و اندرز» را به خود گرفته، در تصحيح محمدعلي فروغي داراي پنجاه و هفت بيت و در سفينه شمس حاجي داراي چهل و پنج بيت است.
در قصيده دیگری كه با مطلع زير در ضبط فروغي آغاز مي‌شود: اي نفس اگر به ديدة تحقيق بنگري, درويشي اختيار كني بر توانگري (سعدي، 1365: 753) اين قصيده كه عنوان «در پند و اندرز» را به خود گرفته، در تصحيح محمدعلي فروغي داراي پنجاه و هفت بيت و در تصحيح شوريده شيرازي داراي پنجاه و نه بیت است.
(
, 
, 
)
