چکیده:
جریانهای معنویت گرای بسیار متنوعی در جهان پدید آمده و به حریم فرهنگی ما وارد میشود. این درحالی است که میراث عرفانی ما چنان غنی و سرمایه ی معنوی اسلام چنان سرشار است که توانایی رقم زدن یک انقلاب بزرگ اجتماعی را دارد. با این وجود، آسیبها و کاستیهایی در شیوه ی کار ماهست که مانع شده این محتوای عالی و غنی به مرحله ی استفاده برسد. آسیبهایی که ما را از وضع مطلوب توسعه ی معنویت اسلامی دورکرده، به دو دسته ی علمی و اجرایی تقسیم میشود. برای برطرف کردن این اشکالات راهکارهایی وجود دارد. این راهکارها در قالب مدلهای اجرایی روشن و گستردهای میتواند قابل اجرا باشد. در این مقاله تلاش شده این راهکارها بررسی و پیشنهاد شوند برای ارتقای و تقویت معنویت جوانان میتوان از روشهای مختلف رفتاری و شناختی استفاده کرد. در افزایش رفتارهای معنوی بیشتر روان شناسان از تقویتها و تقویت کنندهها صحبت میکنند، بدین صورت که رفتار مناسب را پیامد تقویت (مثبت) میدهند و انسانها برای رسیدن به تقویت (مثل جلب توجه، رضایت خدا) به این رفتارهای مباح و مستحب رو میآورند. به عنوان مثال در حذف و کاهش رفتار غیبت کردن پیشنهاد میکنند که وقتی شخصی شروع به غیبت کردن میکند، به او توجه نکنیم (بیاعتنایی کنیم). به محض اینکه رفتار غیبت کردن پیامدی مثل توجه کردن را دریافت نکند، خاموش میشود. برخی روان شناسان نیز جانشین سازی رفتار نامناسب را پیشنهاد میکنند و معتقدند که رفتارهای مکروه و حرام در حالی که رفتارهای مضر و ناپسندی هستند، یک پیامد و نتیجۀ تقویت کنندهای نیز برای فرد به همراه دارند. به عنوان مثال فرد غیبت کننده شاید هم صحبتی داشته باشد که با او همدلی کرده و او هم شروع به غیبت کردن کند، یا اینکه غیبت کردن موجب تخلیه هیجانی فرد ناکام و ناراحت شود. اگر رفتار مناسب مباح و حلالی که هم وزن غیبت کردن است و از لحاظ تولید پیامد نیز مناسب است را انتخاب و تقویت کنیم و خود رفتار غیبت کردن را از دریافت تقویت باز داریم، رفتار جدید (مثلا تکرار ذکر) جانشین رفتار قبلی (غیبت کردن) میشود. نخست به برخی از روشهای معنوی ارتقای معنویت میپردازیم و سپس روشهای رفتاری و سرانجام به برخی از روشهای شناختی برای تقویت و ارتقای معنویت اشاره میکنیم.