چکیده:
فرآیند شکلگیری و تداوم مطلوب احزاب درون هر جامعهای باید چهار مرحله؛ -جناح گراییء دو قطبی شدن» گسترش و- نهادمندی را طی نماید. بر اساس مراحل فوق احزاب طی دو قرن اخیر در قالب: گفتمان شخصیت گراء مصلحتگراء تضادگراء درون سیستمی، برون سیستمی، رادیکال, بورژواء مخفی، کمونیسم، جمهوریخواه، محافظهکار سوسیالیسم» سوسیال دموکرات, ایدئولوژیک. روحانیونی، کلیسایی و... شکل یافتهاند. گفتمان قالب احزاب پس از مشروطه تا انقلاب اسلامی در کشور عبارت بودند از: گفتمان کمونیستی، سوسیال دموکراتهاء دموکرات» اعتدالیون» فراماسون» مخفی حکومتی» مخفی غیرحکومتی، روحانیت. انتخاباتی، استعماری, استبدادی» روشنفکری چپ، بهائیت. ملیگرایی» تجدیدنظر طلبه تهضت: آزادی, حزب جمهوری: جامعه روحانیت مبارزء سازمان. مجاهدین انقلاب اسلامی: چمعیت موتلقه اسلامی, مجمع روحانیون مبارز تهران، کارگزاران سازندگی ایران. جمعیت دفاع از ارزشهای انقلاب اسلامیء جبهه مشارکت ایران اسلامی, حزب همبستگی ایران اسلامی، مجمع نیروهای خط امام، دفتر تحکیم وحدت و اعتماد ملی؛ گفتمان مسلط بین سه بعد مرتبط به احزاب یعنی ساختارحزب، حکومت و جامعه در مقاطع تاریخی مختلف کشورمتفاوت بوده است، این نوشتار از روش توصیفی تحلیلی و مطالعات کتابخانهای بهره گرفته تا به تبیین اجمالی احزاب در گذر دو قرن اخیر توجه دهد.