چکیده:
هدف: هدف پژوهش حاضر تدوین ابزاری استاندارد برای سنجش سواد داده ای دانشجویان تحصیلات تکمیلی است. به نظر می رسد با توجه به خلاهای آموزشی، پژوهشی و نظری در این خصوص نتایج این پژوهش بتواند فتح بابی در زمینه سنجش سواد داده ای در ایران ارزیابی شود روش شناسی: این پژوهش از نظر روش شناختی به شیوه توصیفی-پیمایشی انجام شده است. برای تهیه ی پرسشنامه اولیۀ سنجش نظرات دانشجویان در راستای تهیه ابزار نهایی سنجش سواد داده ای، منابع مرتبط در خصوص صلاحیت ها و شایستگی های دانشجویان از نظر سواد داده ای بررسی و از میان آن ها برخی از مهم ترین ها استخراج شد. در گام بعدی برای برای سنجش روایی صوری و محتوایی، سؤالات طراحی شده در اختیار اساتید گروه های علم اطلاعات و دانش شناسی و برخی از دیگر متخصصان قرار گرفت. پس از کسب حداقل های شاخص های روایی محتوایی پرسشنامه اولیه، بهمنظور بررسی پایایی، در بین 27 نفر از دانشجویان دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی توزیع گردید. ضریب آلفای کرونباخ محاسبه شده برای این پرسشنامه اولیه 91/0 محاسبه شد. پس از کسب حداقل های شاخصهای روایی محتوایی سؤالات، و بررسی آن از نظر شاخص پایایی، برای ابزارسازی نهایی بر مبنای نظرات دانشجویان تحصیلات تکمیلی، این پرسشنامه در اختیار 363 دانشجوی تحصیلات تکمیلی دانشگاه تبریز که به شیوه نمونه گیری طبقه ای تصادفی انتخاب شده بودند قرار گرفت. برای تحلیل داده ها و شناسایی ابعاد مهم و اساسی ابزار سواد داده ای از آزمون تحلیل عاملی اکتشافی استفاده شد.نتایج: نتیجه تحلیل عاملی داده های پژوهش به منظور طراحی و اعتبار سنجی ابزار سنجش سواد داده ای برای داتشجویان تحصیلات تکمیلی، کاهش 20 شاخص یا متغیر به 4 عامل یا معرف شامل 1) درک داده ، 2) جمع آوری، سازمان دهی و ارزیابی داده ها، 3) تجزیه و تحلیل و تفسیر داده ها، 4) اشتراک گذاری داده ها با ملاحظه مسائل حقوقی و استنادی میباشد. این ساختار مجموعاً 58 درصد از واریانس سواد داده ای را پوشش می دهد و نشانگر رضایت بخش بودن تحلیل عاملی و متغیر های مورد مطالعه میباشد. از این رو استفاده از این ابزار برای سنجش سطح سواد دادهای دانشجویان تحصیلات تکمیلی پیشنهاد میشود.نتیجه گیری: نتایج این پژوهش نشان داد که ابزار اثربخش مورد استفاده برای سنجش میزان سواد داده ای دانشجویان تحصیلات تکمیلی باید دربردارنده شاخص هایی چون درک و فهم مفهوم داده و عوامل مرتبط با آن؛ آشنایی با اصول، مفاهیم و ابزارهای مورد استفاده در جمع آوری، سازمان دهی و ارزیابی داده ها؛ آشنایی با اصول، روش ها و ابزارهای مورد استفاده در تجزیه، تحلیل و تفسیر داده ها و همچنین آشنایی با مفهوم اشتراک گذاری داده ها همچنین مسائل حقوقی و استنادی لازم برای استفاده مسئولانه و قانونی از داده های پژوهشی می باشد.این ابزار که دارای 20 معیار است می تواند به عنوان یکی از ابزارهای مورد استفاده در سنجش و تحلیل میزان سطح داده ای دانشجویان تحصیلات تکمیلی در این راستا استفاده شود و مبنایی برای خود ارزیابی دانشجویان و ارزیابی های فنی و مهارتی مورد استفاده در دانشگاهها و موسساتآموزشعالی باشد.درواقع نتایج این پژوهش نشان داد که سواد دادهای با ابعاد مزبور علاوه بر اهمیت ذاتی در متون علمی داخلی و بینالمللی در بین دانشجویان تحصیلات تکمیلی نیز به رسمیت شناختهشده است. از سوی دیگر مطالعه ابعاد مختلف سواد دادهای نیز نشانگر آن است که سواد دادهای صرفاً محدود به مهارتهای جمعآوری، سازماندهی و ارزیابی داده؛ و تجزیهوتحلیل و تفسیر داده نمیباشد بلکه مسائل نگرشی در خصوص دادهها که در قالب مهارت درک دادهها خود را نشان داده است یا مهارت اشتراکگذاری با ملاحظه مسائل حقوقی و استنادی که نشانگر استفاده منصفانه و اخلاقی از دادههایی که عموماً بهصورت آزاد و رایگان به اشتراک گذاشتهشدهاند را نیز پوشش میدهد. از سوی دیگر چنانکه در بررسی متون مشاهده شد سواد دادهای با ابعاد و گویههای شناساییشده در این پژوهش باید بهعنوان مکملی به دورههای سواد اطلاعاتی افزوده شوند و همچنان با محوریت کتابخانهها، کتابداران و متخصصان علم اطلاعات و دانششناسی، به دانشجویان و پژوهشگران آموزش داده شوند.
Purpose: The present study aimed to develop a standardized assessment tool for measuring the data literacy of postgraduate students using a descriptive survey method. Method: To develop the initial questionnaire for assessing students' opinions and to create the final data literacy assessment tool, we reviewed relevant sources on students' qualifications and competencies in data literacy. We extracted the most important information from these sources. In the next step, the designed questions were given to professors in the Knowledge and Information Science departments and other experts to measure formal and content validity. After obtaining the minimum content validity indicators for the initial questionnaire, it was distributed to 27 students from the Faculty of Educational Sciences and Psychology to assess its reliability. Cronbach's alpha coefficient calculated for this initial questionnaire was 0.91. After ensuring the questions met the minimum content validity indicators and checking their reliability index, the assessment tool was developed based on the opinions of graduate students. The questionnaire was then administered to 363 post-graduate students at the University of Tabriz, who were selected using stratified random sampling. The exploratory factor analysis test was used to analyze the data and identify important and essential dimensions of the data literacy assessment tool. Findings: The results of the factor analysis of the research data were used to design and validate the data literacy assessment tool for post-graduate students. This involved reducing 20 indicators or variables to 4 factors or indicators, including: 1) understanding the data, 2) collecting, organizing, and evaluating the data, 3) analyzing and interpreting the data, and 4) ensuring data sharing complies with legal and citation issues. Conclusion: This model accounts for 58% of the variance in data literacy, suggesting that the factor analysis and the variables studied are satisfactory. Therefore, it is recommended to utilize this assessment tool to gauge the level of data literacy among postgraduate students.