چکیده:
صرفه یا «باز داشتن خداوند از آوردن مانند قرآن بوسیله مخلوق (جن و انس)»
یکی از وجوه اعجاز قرآن است. این نظریه از اوائل قرن سوم تا قرن ششم دارای
طرفدارانی بوده است، اما غالب اندیشمندان قرن چهارم تا کنون با آن مخالفت
نمودهاند. در این نوشته ضمن اشاره به خاستگاه این نظریه و تفسیرهای
گوناگونی که از آن صورت گرفته است به مجموعه دلایل طرفداران و مخالفان
صرفه پرداخته شده است. پنج دلیل طرفداران به نقد کشیده و بعضی از دلایل
دوازده گانهای که در ابطال این نظریه ذکر شده نیز پذیرفته نشده است؛ در نهایت
با توجه به اتقان بعضی از ادله مخالفان صرفه (از جمله منافات این نظریه با
اعجاز ذاتی قرآن و منافات با ظواهر آیات تحدی) این دیدگاه پذیرفته نشده
است.
خلاصه ماشینی:
"(67) سید مرتضی به این کلام پاسخی مناسب داده است، پاسخ وی اینگونه است: اگر خداوند قرآن را از فصاحت و بلاغت دور میساخت ممکن بود و اشکالی پیش نمیآمد ولی در نحوه ارائه قرآن مصلحت معتبر بوده است و امتناعی ندارد که مصلحت [دیگری غیر از اذعان مردم به صدق رسالت [موجب فصاحت والای قرآن شده باشد و در باب معجزات نیز لازم نیست لزوما کاری صورت گیرد که معجز واضحتر و روشنتر باشد، آنچه لازم است رعایت شود آن است که در ضمن دلالت بر اعجاز بر وفق مصلحت باشد (68) نکته فوق که شیخ طوسی از استاد خود سید مرتضی نقل کرده است مورد قبول است؛ به این دلیل که هدف از انزال قرآن تنها اثبات صدق نبوت پیامبر (ص) نبوده است بلکه قبل از این هدف هدفهای بلند مرتبه دیگری چون تعلیم و تزکیه و هدایت مردم در نظر بوده است.
دلیل دهم: لازمه قول صرفه امکان آوردن مثل قرآن به غیر از جهت معارضه است اگر قرآن ذاتا دارای اعجاز نیست و هنگامیکه مردمان قصد هم آوردی با قرآن را بنمایند صرفه و منع الهی حاصل میشود پس در مواردی که چنین نیتی ندارند - بلکه _______________________________ 81ـ بعضی از قرآن پژوهان تحدی را منحصر به زمان پیامبر دانستهاند گر چه اعجاز قرآن را ابدی میدانند به تعبیر دیگر عجز و ناتوانی اعراب دوران پیامبر در مقابل تحدی قرآن برای اثبات خارق العاده بودن قرآن تا ابد کفایت میکند، محمد عبده و دکتر بنت الشاطی بر این باورند اما به نظر ما دیدگاه آنان با ظهور آیات قرآنی مخالفت دارد و از جهت دیگر حکمت بلاغت اعجازآمیز قرآن نیز اقتضای استمرار اعجاز را دارد."