چکیده:
انعکاس داستان زندگی پیامبران یکی از بنمایههای اصلی نزد شاعران است. با بازخوانی زندگی حضرت یوسف در
قرآن و استخراج و مطالعه تلمیحاتی که در دیوان صائب از این داستان انعکاس یافته است در مییابیم که بازتاب زندگی
یوسف در آینه صور خیال صائب به قدری متنوع و مواج است که میتوان به استناد نمونههای شعری مدعی شد، صائب
در بیان تمام زوایای زندگی یوسف چیزی را فروگذار نکرده است. از جمله رؤیای آغاز داستان، به چاه افکندن توسط
برادران، حسادت برادران، فروش یوسف به قافله و به پادشاه مصر بنابه خواست زلیخا، اظهار علاقه زلیخا نسبت به
یوسف، تهمت ناروا زدن به یوسف، به زندان افکندن او، توانایی تعبیر خواب، عزیز مصر شدن، فراق پدر بر جدایی
فرزند، حسن و جمال یوسف، به حکومت رسیدن یوسف، دیدار با پدر، و سرانجام به حقیقت پیوستن رؤیای آغازین
داستان.
خلاصه ماشینی:
نکته گفتنی اینکه صفت خردمندی و زیبایی حضرت یوسف را با حضرت رسول اکرم مقایسه کرده است آنجا که میگوید: به نیکی خلیلی بپاکی کلیمی به روی و خرد یوسف و مصطفایی (دیوان، مسعود سعد، ص 522) مولوی در کلیات شمس یوسف را با صنعت "خوبان شهر" یاد میکند: امروز توبه بشکنم، پرهیز را برهم زنم کان یوسف خوبان من از شهر کنعان میرسد (کلیات شمس، ج 2، ص 5) سعدی شیرین سخن، معتقد است که اگر یوسف از پرده بیرون آید بازار حسن دختران مصر را کاسد میکرد: دختران مصر را کاسد شود بازار حُسن گرچه یوسف پردهبردارد و به دعوی روی تو (کلیات سعدی، بدایع ص 750) حافظ ربانی جمال یوسف را بحدی میداند که زلیخا را از پرده عصمت بیرون میآورد: من از آن حسن روز افزون که یوسف داشت دانستم که عشق از پرده عصمت بیرون آرد زلیخا را (دیوان، حافظ، خانلری، ص 22) اهلی شیرازی با مبالغهای لطیف و شاعرانه به توصیف دلبری میپردازد که در نظرش دو چندان خوبی یوسف ملاحت دارد: آنهمه خوبی که یوسف داشت در مصر جمال از ملاحت دلبر ما را دوچندان دادهاند (دیوان، اهلی شیرازی، ص 219) توصیف حسن و جمال یوسف بیشترین تصویرپردازی را در ذهن و زبان شاعر حاصل آورده است از آنجملهاند: مصر معنی خرّم است از رود نیل خامهام حُسن طبعم نازها بر ماه کنعانی کند (دیوان، ج 6، ص 3624) حُسن یوسف در خزان از زردی آئینه است نیست عیبی در جهان گرپاک بین باشد کسی (دیوان، ج 6، غزل 6704) نکند حُسن فراموش نظربازان را که زیعقوب نگردد مه کنعان غافل (دیوان، ج 5، غزل 5247) از در و دیوار جانان حسن میریزد تمام زان زلیخا را بود نظاره زندان لذیذ (دیوان، ج 5، غزل 1764) میان حسن تو و حُسن یوسف مصری تفاوتی است که در خانگی و بازاری است (دیوان، ج 2، غزل 1764) آینه رویان چرخ واله حسن تواند قافله مصر را یوسف کنعان تویی (دیوان، ج 6، غزل 7007) مرحله بعد بررسی و انعکاس حضور یوسف در زندگی پادشاه مصر بخصوص اظهار علاقمندی زلیخا نسبت به یوسف محور بحث است.