چکیده:
اعتقاد به تاثیر گذاری جغرافیا و عوامل اقلیمی و طبیعی بر شکلگیری جریانهای تاریخی از دیرباز در
میان اندیشمندان و متفکرین علوم انسانی وجود داشته است. یکی از پیامدها و نتایج مهم این تفکر، شکلگیری
بوده است که در این میان کتب ادبی به خصوص دیوان اشعار » جغرافیای تاریخی « تالیفات جدیدی در حوزه
که ضمن بیان حوادث تاریخی در آثارهای منظوم خود توجه خاصی به محل رخدادها و حوادث تاریخی
داشتند از اهمیت ویژهای برخوردار میباشند.
از آنجا که بسیاری از آثار منظوم زبان فارسی در بعد از اسلام، ریشه در تفکرات ملی و قومی ایران
باستان داشتند، لذا، در این تالیفات توجه خاصی به عوامل قدرتمند حکومتهای ایران باستان، مخصوصا از جنبه
قلمرو و حدود جغرافیایی مبذول میشد. این متون ضمن پرداختن به حدود و موقعیت جغرافیایی مبذول
میشد. این متون ضمن پرداختن به حدود و موقعیت جغرافیایی، به حوادث تاریخی شکل گرفته در مکانهای
مختلف نیز توجه داشتند و از این طریق درصدد بیان تاریخ واقعی ایران بودند. در این میان، فردوسی و شاهکار
وی یعنی شاهنامه ،از اهمیت و جایگاه ویژهای برخوردار میباشد.
خلاصه ماشینی:
مؤلف حدود العالمف بيت المقدس را جزء ناحيه شام دانسته و در مورد آن چنين ميگويد: «شهري است بر بر کوه ، و اندروي هيچ آب روان نيست ، و اندر وي مزگتي [مرقدي] است کي مسلمان از هر جايي آنجا شوند به زيارت » ١٥ به خشکي رسيدند سر کينه جوي به بيت المقدس نهادند روي بعضي از شهرهاي توصيف شده در شاهنامه ، نيز به دليل افسانه اي بودن آن شهرها و همچنين وجود جادوگران در آن شهرها اهميت داشتند که به عنوان مثال ميتوان به شهر «ماي» در داستان انوشيروان و بهرام گور که «نام سرزميني است در کشور هپتاليان » ١٦ و يا «ماي، جايگاه جادوگران که شهري بوده در هندوستان » ١٧ و همچنين به شهر آياس که سرزمين است افسانه اي نزديک چين ١٨ اشاره کرد.
شهر «سمنگان » که فردوسي در داستان سهراب و جنگ بزرگ بدان اشاره ميکند و در خراسان قديم قرار داشته و تهمينه مادر سهراب و زوجه رستم دختر پادشاه آنجا بود و به قول مؤلف حدودالعالم ٢٢ در سواحل علياي زود خلم واقع شده يکي ديگر از شهرهايي است که به مرور زمان از بين رفته است .
» ٣٠ همان رزم توران و مازندران شب تيره و گرزهاي گران سپهبد بر ايشان زبان برگشاد ز مازندران کرد بسيار ياد با بررسي شهرهاي توصيف شده در شاهنامه ميتوان به اين نتيجه رسيد که بعضي از اماکن تاريخي درنزديکي شهرها قرار داشتند و به دليل موقعيت خاص جغرافيايي از اهميت ويژه اي برخوردار بودند که به عنوان مثال ميتوان به دشت «نخشب » در نزديکي شهر بخارا در ساحل رود زرافشان ٣١ اشاره کرد.