چکیده:
نساجی از جمله هنرها و فنونی است که ایرانیان در پیشبرد جنبههای فنی و هنری آن نقش بسزایی ایفا و بیش از 1500 سال برتری خود را در این زمینه حفظ کردند؛ تا آنجا که پروفسور هانس ای. وولف(1)، محقق و ایرانشناس برجستة آلمانی، می نویسد: «کمک و خدمت صنعتکار ایرانی به پیشرفت در هیچ جا بهتر از توسعة صنعت نساجی عیان نیست».3 پیشینة صنعت نساجی در ایران با بافتههای غار کمربندی نزدیک دریای خزر (غار هوتو در بهشهر) به حدود 6500 قم میرسد. با بررسی کشفیات و بازماندههای باستانی، نظیر نقش برجستهها، سفالینهها، اشیای مفرغی، و مهرهای متعلق به دورانهای کهن تمدن ایرانی و کاربرد گستردة منسوجات، تنوع و گوناگونی عنصرها و آرایههای تزیینی نواری بر حاشیة، جامهها و پردهها و دیگر لوازم ضروری زندگی بیش از همه خودنمایی میکند. در این مقاله کوشیدهایم با بررسی و نگاه عمیقتر به گونهای از این عنصرهای تزیینی، یعنی تزیینات نواریشکل منسوج، تصویری نسبتا جامع از کیفیت و سیر تحول این هنر در ایران به دست دهیم.
خلاصه ماشینی:
"(تصویر سوم)بافت مرکب با زمینهء نقرهای ت 8(راست)طرح نوارهای تزیینی ابریشم با بافت مرکب،کاشان، اواخر قرن یازدهم یا دوازدهم هجری،مجموعهء اکرمن-پوپ،برگرفته از: Crokett Weaving ت 9.
همچنین«ازمزنا»5که گونهای نوار باریک بود،و نوارهای پهن و زمختی از جنس پنبهء آهاردار نیز در آنجا بافته میشد31 نقشهای گیاهی براق(برای ممانعت از بیروح شدن نوارها)،ساقههای تاک،برگهای ماهی شکل،و نقش گل و بته را،که مجددا بر روی نوارهای بافت مشهد ظاهر شد،میتوان از نظر سبک به پارچههای بافت این دوره به نام«غلام شیرزاد»منتسب دانست.
بعلاوه،با توجه با شباهت نقشهای روی نقش برجستهها و اثار به جا مانده از تمدن کهن ایرانی با نقشهای روی کارت بافتههای امروزی؛کاربرد وسیع انواع بند و نوار در زندگی روزمرهء ایرانیان پیشین،که (به تصویر صفحه مراجعه شود) شواهد بسیاری از آن هنوز کم و بیش در زندگی عشایر ایرانی به چشم میخورد؛و اینکه در هیچ منطقهء دیگری در خاورمیانه و آسیا و حتی اروپا نشانی به قدمت لوحهای ایرانی به دست نیامده است،فرضیهء ابداع این فن به دست ایرانیان دور از واقع نیست.
هنرمندان بافندهء ایرانی از این فنون مطلع بودهاند و از آن در بافت نوارهای کارتباف نفیس ابریشمی(گاه با نخهای (به تصویر صفحه مراجعه شود) فلزی)متعلق به قرن دوازدهم و سیزدهم هجری به خوبی بهره جستهاند.
تزیین لباس به وسیلهء نوارهای تزیینی در برخی از مناطق روستایی ایران متداول بوده است و ردپایی از این نوارها را بر روی لباس زنان این مناطق میتوان یافت.
82 این نوارها نقشهای هندسی یکسانی دارد که به شکل متوالی بر سراسر آنها بافته شده و در تزیین دور یقه، دامن لباس زنانه،یا کمر شلوار مردانه به کار میرفته است."