چکیده:
شرح مثنوی تألیف شده بوسیله حاج ملا هادی متخلص به «اسرار» یکی از شرحهای ارزشمند مثنوی محسوب میگردد که تاکنون
کمتر به آن توجه گردیده است. به عقیده «اسرار» ابیات مثنوی معنوی متأثر از قرآن مجید و یا احادیث است و به طور کلی آبشخورهای
اسلامی دارد.از جمله روشهای درخور توجه «اسرار» در شرح ابیات مثنوی، بهرهگیری از سایر ابیات مثنوی برای تأیید موضوع آن بیتهاست و
همچنین استفاده از اشعارسایر شاعران ادب فارسی و بالاخره تصحیحهای انتقادی و اجتهای اسرار در مورد متن مثنوی مولوی درخور توجه است.
خلاصه ماشینی:
"در غوره ببین مل را در غنچه ببین گل را در جزو ببین کل را کاین باشد از اهلیت40 و یا اسرار تفسیر این دو بیت مولوی را که میگوید: {هم مزاج خر شده است این عقل پست فکرش اینکه چون علف آرد به دست} آن خر عیسی مزاج دل گرفت در مقام عاقلان منزل گرفت41 چنین بیان میکند که: «و موافق است با آنچه در جای دیگر فرموده که»: این به خاک اندر شد و گل خاک شد و آن نمک اندر شد و کل پاک شد همچنین از این گونه موارد است وقتی اسرار میخواهد این بیت مثنوی را که میگوید: عرش با آن نور با پهنای خویش چون بدید آن را برفت ازجای خویش42 تفسیر کند و عظمت عرش الهی را بنمایاند، میگوید: چون نه سر پیداست وصفش را نه بن نیست لایق بیش از این گفتن سخن تفسیر مثنوی با زبان دیگران اسرار در شرح مثنوی خود در بسیاری موارد نیز بیتی را با زبان شعر و با ابیاتی از دیگر شاعران تفسیر میکند، مثلا در مورد بیت زیر مثنوی: صبح صادق را ز کاذب واشناس رنگ می را بازدان از رنگ کاس43 برای توضیح «رنگ می و «رنگ کاس» دو بیت زیر را از عراقی و نیز دو بیت هم معنای عربی آن را ضمن شرح بیت میآورد که: از صفای می و لطافت جام درهم آمیخت رنگ جام و مدام همه جام است و نیست گویی می یا مدام است و نیست گویی جام44 و یا برای معنا کردن و تفسیر معنای «درد» در این بیت مثنوی که: درد خیزد زین چنین دیدن درون درد، او را از حجاب آرد برون45 با دو بیت زیر از عطار مفهوم «درد» را چنین مینمایاند: دزهای عشق از همه آفاق به دزهای درد از همه عشاق به قدسیان را عشق هست و درد نیست درد را جز آدمی در خورد نیست و بالاخره در مورد تفسیر شعر بوسیله شعر، برای نشان دادن تأثیر پذیری چیزی از چیز دیگر در این بیت مثنوی: جزو تو از کل او کلی شود عقل کل بر نفس چون غلی شود46 مضمون آن را با این بیت روشن میکند که: نافه گیرد ز مشک اذفر بوی یار گیرد ز یار، بهتر خوی تصحیح انتقادی و اجتهادی از ویژگیهای دیگر شرح مثنوی اسرار تصحیحهای انتقادی و اجتهادی پارهای ابیات مثنوی است که بوسیله حاج ملاهادی انجام گرفته و در خور توجه است."