چکیده:
تحولات عظیم و سرنوشت ساز پدیده انقلاب صنعتی در سده هجدهم به صورتی هم زمان با خود، آثار و پی آمدهایی مثبت و منفی به همراه آورد. بنابر اصل مهم «نیاز مادر اختراع است» برای حفظ و استمرار دست آوردهای مثبت این رویداد شکوهمند و نیز در جهت درامان ماندن از گزند سهمگین این رخداد عظیم تقریبآ به صورتی هم زمان دو فرزند خلف و شایسته این انقلاب که اولی سازمان دهی و مدیریت علمی و دومی تعاون و تعاونی بود و هردو ریشه در همکاری هدفمند دارند، تولد یافتند. نزدیک به 158 سال از تولد نخستین شرکت تعاونی رسمی یا علمی با نام «تعاونی مصرف پیشگامان منصف و عملگرای راچدیل» می گذرد؛ این بنگاه اجتماعی - اقتصادی برای نخستین بار بر اساس اصولی مدون با مرام نامه یا مانیفستی معین و به عبارت بهتر با اساس نامه ای مشخص سازمان دهی و سامان دهی گردیده است. طی این مدت بارها از سوی متولیان امور تعاونی تلاش هایی ارزشمند و آگاهانه در جهت تلفیق و ترکیب پویای این دو پدیده مهم (تعاونی رسمی و سازمان دهی مدیریت علمی) به عمل آمده که حاصل و نتیجه آن بهره مندی تعدادی از کشورهای توسعه یافته و درحال توسعه از عملکرد نسبتآ مثبت این اقدام خردمندانه و هوشمندانه بوده است. لیکن در کشور عزیر ما ایران با وجود حمایت های قانونی که از بخش تعاونی به عمل آمده متاسفانه تعاونی ها از کارآمدی و موفقیت لازم بهره مند نبوده اند. در بررسی هایی که تاکنون در خصوص ناکارآمدی و عدم ثمربخشی یعنی عدم بهره وری تعاونی ها به عمل آمده است، دیدگاه ها و انگاره های بسیاری از صاحبان اندیشه و قلم و حتی صاحب نظران تعاونی و فن سالاران امر سازمان دهی و مدیریت حاکی از آن است که عدم بهره وری بهینه و مطلوب فعالیت های تعاونی های مختلف، به ویژه تعاونی های مصرف کنندگان، ریشه در ساختار وارداتی و مشکلات درون زا و برون زای آن ها دارد، به گونه ای که فرآیند این گونه تنگناها و مشکلات ساختاری از نهادینه کردن ارزش های تعاونی که خلاصه آن تلاش در جهت انسانی نمودن اقتصاد به جای اقتصادی نمودن انسان است، جلوگیری نموده و متاسفانه هنجارهای تعاونی نه تنها در میان اعضا بلکه حتی در میان ارکان اصلی تعاونی ها (هیئت مدیره و بازرسان) و مدیرعامل نیز نهادینه نگردیده است. درنتیجه این گونه نهادهای اجتماعی و اقتصادی از بهره وری لازم برخوردار نگردیده اند. در مقاله مربوط به پژوهش پیش رو که از نوع تحقیقات کاربردی و به روش پیمایشی و نظرسنجی و با خصلتی توصیفی ، تحلیلی و تبیینی و در سطح خرد انجام یافته است، تلاش گردید تا دیدگاه ها و آرای یکصد نفر گروه نمونه از اعضای جمعیت آماری عضو تعاونی مصرف دانشگاه که همگی دارای مشاغل و تحصیلات بالا و دانشگاهی بوده اند و در نتیجه واریانس دیدگاه های آن ها قاعدتآ اندک است و ضمنآ با اندیشه تعاون بیش از سایر طبقات اجتماعی آشنایی دارند در مورد عواملی که بر میزان و ارتقای بهره وری در تعاونی های مصرف نقش دارند، از آن جمله متغیرهای مستقلی مانند سطح تحصیلات، میزان آگاهی از ارزش های فرهنگ تعاونی، میزان کاردانی و مسئولیت پذیری، نحوه اطلاع رسانی، نحوه برخورد و تایید صلاحیت ارکان اصلی تعاونی و نیز میزان مشارکت های اجتماعی - مالی و اقتصادی اعضا و سایر متغیرهای مستقل مورد بررسی، به دقت مورد تدقیق و کاوش علمی قرار گیرد. در بخش توصیفی مربوط به پرسش های تحقیق در خصوص متغیرهای مستقل، علاوه بر جداول توزیع فراوانی درصدی و تجمعی و مواردی نمودارها از معرف هایی مانند شاخص های مرکزی و پراکندگی استفاده گردید تا با منطق اعداد و ارقام به توصیف و توجیه ویژگی های مورد نظر محقق درباره هریک از عواملی که بر میزان و ارتقای بهره وری نقش دارند پرداخته شود. در بخش تحلیلی و تبیینی از مباحث آمار استنباطی جهت تعمیم نتایج حاصل از آزمون های آماری نربوط به نمونه علمی استفاده شده است. از معتبرترین آزمون های آماری که مورد استفاده قرار گرفت آزمون t و z و آزمون کای دو ( 2c ) برای جداول یک بعدی و دوبعدی مربوط به پرسش ها و فرضیات تحقیق را می توان نام برد. از بررسی نهایی نتایج حاصل از پرسش ها و فرضیات تحقیق ملاحظه شد که فرضیات تحقیق با میزان اعتماد (99%) تایید گردید