چکیده:
جاده مرند- جلفا واقع در شمال استان آذربایجانشرقی در مسیر خود از واحدهای توپوگرافی و ژئومورفولوژیکی زیادی عبور میکند که آگاهی از ویژگیهای هر کدام از این واحدها و شناخت عوامل مورفوژنز و مورفودینامیک فعال، هدف اصلی این پژوهش میباشد. براساس مطالعات و پیمایشهای میدانی و نتایج به دست آمده از این تحقیق، گسلها، سیل، فرسایش رودخانهای، حرکات دامنهای نظیر ریزش، لغزش، جریانات واریزهای، مورفوژنز بهمنهای برفی و بهمنهای سنگی، کریوکلاستی و مورفوژنز انسانی از عمدهترین عوامل ژئومورفولوژیکی شناخته شده در طول مسیر جاده ریلی و آسفالته مورد مطالعه میباشند. 1- استادیار جغرافیای طبیعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرند.بحرانیترین حرکات دامنهای در محدوده تنگ درهدیز از جایگاه ویژهای برخوردار است. در سالهای اخیر اثر فعالیتهای مردم در تغییر چشمانداز مورفولوژیکی مسیر جاده مورد پژوهش فزونی یافته که نتیجه آن افزایش ناپایداری دامنهها، تخریب پوشش گیاهی و سیل میباشد. نتایج تحقیق، ضرورت درک و آگاهی عمیق و منطقی از فرایندهای ژئومورفولوژیکی منطقه را نشان میدهد بنابراین قبل از هرگونه اقدام و فعالیتهای عمرانی در مسیر جاده، برنامههای مربوط به آمایش سرزمین میبایست بر مبنای شاخصهای ژئومورفیکی لحاظ شوند.
خلاصه ماشینی:
"مقطع شماتیک از ارتفاعات اردوج و دشت آبرفتی هرزندات (در ارتفاع 1400 متری چشمه آهک ساز جاده را تهدید میکند) 3- یخبندان سازندهای زیرسکوی جادهها اغلب مشاهده میشود که در مسیر جاده مرند- جلفا، آسفالت جادهها علیرغم زیرسازیهای اصولی و رعایت قوانین مهندسی شکسته میشوند و در صورت عدم ترمیم و چاره اندیشی اساسی تخریب شده و از بین میرود و از این طریق اختلالاتی در رفت و آمد و ارتباطات شهری و روستایی پدیدار میگردد.
علت آن را در جنس سنگها و سازندهای زیرین سکوها، که بعنوان زیر سازی جادهها در نظر میگیرند و ویژگیهای ژئومورفولوژیک آنها باید جستجو کرد (رجائی ، 1382) در اثر سرمای شدید منطقه آب موجود در این سازندها در اثر انجماد، متورم شده و باعث جابجایی زمین و در نتیجه باعث ترکها در جاده میگردند، با پیدایش ترکها روی آسفالت نفوذ آب بطور مستقیم از طریق خود جاده به راحتی انجام میگیرد و شدت یخبندان و تواتر آن با گذشت زمان آسفالت جاده را متلاشی میکند و بخشی از جاده خسارات سنگین میبیند این پدیده در مسیر کوهستانی خشن درهدیز و در دشتهای منطقه از جمله دشت هالاکو بیشتر دیده میشود (شکل 7).
ترکهای حاصل از عمل یخبندان آبهای زیر ساخت جاده و تخریب آن بحث و نتیجهگیری جاده استراتژیک مرند- جلفا از واحدهای ژئومورفولوژیکی متعددی عبور میکند که در هر کدام از این واحدها عوامل مورفوژنز و مورفودینامیک از شدت و فعالیت خاصی برخوردارند لذا شناسایی و ارزیابی پدیدههای ژئومورفولوژیک از جمله اقدامات اساسی و پایهای قبل از هرگونه اقدام برای عمران و جاده سازی است (قبادی، 1381) لذا عمدهترین عوامل مورفولوژیک فعال در منطقه، گسلها، عملکرد روانابهای سطحی، مورفوژنز بهمن، حرکات دامنهای، سیل، مورفوژنز آنتروپیک نقش اساسی را در تهدید و تخریب جادهها ایفا میکنند (شکل 8)."