خلاصه ماشینی:
"آیت الله جوادی آملی در بررسی عقل و دین از دیدگاه هریک از این شخصیتها،ابتدا تحت عنوان گفتار اول به مباحث کلی مانند مفهومشناسی عقل و دین و نسبت عقل و دین از دیدگاه آن شخصیت پرداخته شده،پس از آن تحت عنوان گفتار دوم با عطف توجه به برخی از آموزههای دینی،چالشهای عقلی و یا علمیای که در مورد هریک از آن آموزهها مطرح است،آورده شده و به دنبال آن تحلیل و تبیین فلسفی شخصیت صدر المتالهین بارها بر هماهنگی و همراهی عقل و دین تأکید دارد تا آنجا که میگوید: «عقل و شرع باهم توافق و تطابق دارند.
در آیات و روایات بر خلقت عالم و سابقه نیستی آن و نیز آفرینش آن در شش روز تأکید و تصریح شده است،اما از جهت عقلی و فلسفی،این آموزه دینی،دارای چالش جدی است،زیرا واجب الوجود بالذات واجب الوجود من جمیع الجهات است،و لازمه آن وجوب و ازلیت فیض و آفرینش جهان است،و این امر با حدوث اسناد علم و محبت و خشیت و پدیدههای مادی ممکن است، به اعتبار صورتهای ملکوتی آنها باشد که در قیامت آشکار میگردند.
شبهات به قرار زیر است: الف:از آیات و روایات استفاده میشود که همه چیز از پیش مقدر و مقضی است،دیگرچه جایی برای اختیار انسان باقی میماند؟ ب:اگر همه پدیدهها محکوم به ضرورت علی و معلولی است،اراده انسان نیز به حکم اینکه یک پدیده است،چنین است؟ ج:با اعتقاد به علم و اراده ازلی خداوند در مورد افعال انسان:چگونه میتوان به اختیار انسان تن داد؟ د:بدا که در روایات بدان اشاره شده است با علم و اراده قطعی و تغییرناپذیر خدا چگونه همخوانی در کتاب نقدهای زیادی بر دیدگاه صر المتألهین مطرح شده است و ناتمام بودن توجیه آن به وضوح نشان داده شده است."