عقل و جنون - رشد و سفه مقاله

"در قوانین اسلامی بلحاظ اینکه افعال اشخاص غیر عاقل مقرون بقصد نبوده و کسانیکه در مرتبه عقل هیولائی‌ هستند هنوز دارای استعداد نمیباشند-و عقل بالفعل مخصوص است بخواص و عقل بالمستفاد هم باشخاص عالی مقام اختصاص‌ داشته و وضع قوانین هم برای عموم و خواص نیز داخل‌ عموم میباشند-عقل بالملکه از مراتب چهارگانه فوق- الذکر عقل مناط تکلیف و شرط واجد بودن اهلیت و بلوغ هم بطور کلی میزان وجود مرتبه مزبوره در انسان شناخته‌ شده است 2-جذون چنانکه در صدر مقاله اشاره شد جنون ضد و مقابل‌ عقل است-و کلمه مزبوره بیک مرض مشخص و معینی علم‌ نبوده و بلکه اسم است برای همه امراض دماغیه که باعث‌ اختلال و یا فساد عقل بوده باشد و از امراض مزبوره بطور کلی تعبیر میشود بفساد عقل اعم از اینکه فساد در خود قوه‌ عاقله باشد و یا در سایر قوائیکه بقوه نامبرده خدمت میکنند- مانند قوه مفکره و قوه مخیله و غیر آنها و در اصطلاح علماء-جنون عبارت است از مختل شدن‌ عقل بطوریکه اعمال و اقوال بر وفق عقل جریان نیابد مگر بطور نادر تعریف مذکور برای شرح و بیان حقیقت و ماهیت جنون‌ نبوده و بلکه مرض مزبور بملاحظه عوارض و آثارش و برای‌ ترتب حگم بنحو فوق الاشعار شناسانده شده است بنا بمراتب-اشخاصیکه عقل آنها بکلی زایل و یا مختل و فاسد بوده و نوعا بلها و حمقا و مستوعین مجنون شناخته‌شده‌ و مشمول احکام جنون خواهند بود."