در جستجو و یافتن حقیقت: وصول بحقیقت در میدان قضاوت مقاله

"دو فرد انسان اگر باهم جدل کنند و هریک جهت خود موضوعی مخالف‌ موضوع دیگریرا ثابت نماید هردو با اعتقاد بحقیقت یافته خود استدلال نمایند سعی هردو در این است که حق یافته دیگریربا بنظر باطل جلوه دهد و تمنایش از حریف آنست که دقیقه با حسن قبول یافته خود را باطل پندارد آنگاه علی‌رغم یکدیگر هریک‌ استدلال دیگریرا رد کند درعین‌حال هردو بعقیده خویش‌ حق گویند و این مثل با شک و گرسشهای دو ما در قاتل‌ و مقتول ماند که یکی فرزندش را کشته‌اند و دیگریرا به‌ عقوبتش میکشند ولی هردو مادر گریه بحقی دارند و هریک‌ تا آنجا که اقرار بمنطق خطای دیگر نکند خود را ذیحق‌ میدانند مقصود اینست که در عالم شک اولین پایه پیدا کردن‌ حقیقت اول است تا با مقایسه آن با حقیقت با افراد دیگرش‌ تشخیص داد کدام حقیقی‌ترند باید ضمنا حقیقت و کذب‌ منطق و استدلال را نیز از حیث بنیان موازنه کرد ضعف و قوت را جست لذا صداقت را اجازه بدهید از روی حسن‌ نظر تردید کند یعنی در حقیقت یافته تردید کنید بطوریکه‌ فریاد و غوغای حقیقت در برابر وجدان فقط از روی گله‌مندی‌ باشد که چه عیب و نقصی دارد باو ایمان نمیآورید و مثل‌ اموالی است که قرب و منزلت قیمتشان پس از مفقود شدنشان در برابر شما مجسم و ظاهرتر میشود در معنی بوسیله‌ خطائی بحقیقت میبریم."