جامعه ساسانی - مجله کتاب ماه تاریخ و جغرافیا معرفی و نقد

"فصل اول:سپاهیان تفضلی اشاره می‌کند که اصطلاح سپاهی،که در پهلوی‌ «ارتشتار»به کار رفته است،به معنی«ایستاده بر گردونه»است‌ که در شاهنامه بصورت«نیساریان»آمده است. تفضلی در اینجا توضیح می‌دهد که«بنیان نهادن طبقات،در بیشتر منابع دوره اسلامی،که همگی از ترجمه عربی«خدای نامگ» که در اصل به زبان پهلوی بوده است،گرفته شده‌اند،به جمشید، شهریار افسانه‌ای نسبت داده شده است»(ص:93). برخی از این دبیران دارای چنان قدرت سیاسی‌ای بودند که نام‌شان در کتیبه‌ها آمده است. دهقانان در دستگاه سیاسی و اجتماعی اعراب مورد مشاوره قرار می‌گرفتند و حتی گاهی می‌توانستند سنگینی قدرت را به‌ نفع یکی از رقبا تغییر دهند. تفضلی در ادامه،با توجه به منابع موجود، به برخی ویژگی‌های دهقانان از جمله آداب غذا خوردن،پوشاک و آرایش و دیگر آداب ایشان می‌پردازد. البته معلوم نیست که چرا مرحوم،استاد فرزانه احمد تفضلی،در سخنرانی‌هایی که متن آن‌ به صورت کتاب مذکور درآمد،از معرفی«دین‌مردان»،این مهم‌ترین‌ طبقه اجتماعی دوران ساسانی که عمده‌ترین نقش‌ها را در تحولات‌ این دوره بازی کرد،چشم پوشیده است."