چکیده:
علویان در تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دوره خلافت عباسی تا پایان عصر اول خلافت، نقش محوری داشتند و در عصر اول عباسی قیام های شیعیان زیدی، مشکل اصلی خلفای عباسی بود و این حرکت ها و قیام ها، نقش برجسته ای در شکل دهی جریان های تاریخی این دوره داشته است.قیام های علویان در خراسان، حجاز، عراق و برخی مناطق دیگر، کم و بیش با استقبال مردمی مواجه شد و شماری از مردم به دعوت آنان پیوستند. علاقه مردم به اهل بیت (ع) و ظلم عباسیان در این زمینه نقش زیادی داشت؛ لذا قیام کنندگان نیز مردم را به «الرضا من آل محمد» (ص) و مبارزه با ظلم فرا می-خواندند و مردم به سرعت به آن می پیوستند. مأمون قصد داشت با شعار ولایت عهدی، شورش های مردمی را فرو نشاند. اما این سیاست سبب شد تا حکومت او با مشکل جدی مواجه شود. مسأله ولایت عهدی، نقطه عطفی در تاریخ تشیع است. او با استفاده از موقعیت امام رضا (ع) به عنوان برگ برنده ای در مقابل عباسیانی که طرف دار خلافت امین بودند، ولایت عهدی را به ایشان تحمیل کرد. این نوشتار، به تأثیر قیام-های علویان بر ولایت عهدی امام رضا (ع) می پردازد.
خلاصه ماشینی:
"جدول قیام کنندگان قیام های علویان پیش از ولایت عهدی امام رضا (ع) ردیف نام قیام کننده سال قیام محل قیام نسبت با امام علت قیام سرانجام 1 ابن طباطبا و ابو-السرایا 199-200 قمری کوفه و اطراف حسنی تحریک نصر بن شبیب و ابوالسرایا، سرنگونی عباسیان قتل توسط ابن سهل و هرثمه، شکست 2 زیدالنار 199-200قمری بصره برادر امام هم راه ابوالسرایا، سرنگونی عباسی امان مأمون به خاطر امام(ع) 3 ابراهیم بن موسی 200قمری مکه و یمن برادر امام (حسینی) سرنگونی عباسیان و رسیدن به حکومت پس از ولایت عهدی دست از قیام کشید، 4 محمدبن سلیمان 199-200قمری مدائن حسنی سرنگونی عباسیان هم راه ابوالسرایا، تسلیم شد 5 ابن افطس 199-200قمری مدینه حسینی گرفتن حکومت شکست خورد و سرکوب شد 6 محمد دیباج 200قمری حجاز و مکه عموی امام و حسینی دشنام به اهل بیت(ع) و فاطمه(س) دست گیر شد و خودش را خلع کرد 7 عبدالله بن جعفر نواحی فارس حسنی مخالفت با عباسیان توسط خوارج کشته شد دیدگاه امام درباره قیام ها با توجه به جای گاه ائمه اطهار(ع) در میان شیعیان، موضع و دیدگاه آنها در قبال این قیام ها برای معتقدان به عترت و شیعیان، معنایی فراتر از یک پژوهش تاریخی دارد؛ زیرا واکنش مثبت و منفی یا بی طرفی امام در چنین اموری، از یک سو، محور داوری دینی برای آنان خواهد بود و از سوی دیگر، مبنای آرای سیاسی و فقهی در زندگی دینی و اجتماعی آنان قرار خواهد گرفت."