چکیده:
در عصر دوم عباسی به دنبال سلطة ترکان بر دستگاه خلافت، چالش و درگیری مهمی میان سرداران ترک از یک سو و دیوانسالاران از دیگر سو پدید آمد که حاصل آن بحرانی بود که سرانجام مقام وزارت و سازمان اداری دولت را تباه ساخت. چگونگی پدید آمدن این بحران و عوامل آن خاصه دستگاه خلافت و وزیران آنان در این مقاله بررسی شده است
خلاصه ماشینی:
"296 ق برای نخستینبار به وزارت دست یافت(صابی،23)،همچنان ابن مقله را در
کام خود فروبرد و بار دیگر ابو الحسن علی بن فرات به وزارت رسید(ابن الاثیر،
روزگار را به کام خود فروبرد و چنانکه خواهیم دید ابن مقله نیز از این ماجرا بیآسیب نماند.
علی بن عیسی که خود از دشمنان ابن فرات بود با استفاده از نادانی حامد کارها را به
دست گرفت و خود به عزل و نصب کارگزاران پرداخت،از جمله ابن مقله را به پاس
خشونت مخالفان خود را سرکوب و اموال آنان را مصادره کرد و دست فرزندش محسن را در این کار بازگذاشت(همانجا).
وزارت عزل و مصادره کرد و به رغم مخالفت مونس خادم و درپی رایزنی ابن مقله با
ابن مقله د نخستین اقدام رؤسای دیوانها را تعیین کرد و برای آنکه تسلط بیشتری بر امور داشته باشد،دو تن از برادران و سه تن از پسران خود را بر دیوانهای مهم برگماشت
جای ابن مقله به وزارت گماشت!(6/201)هرچند در این احوال نمیتوان به قطع در
این حوادث دستاویز مناسبی برای خلیفه بود تا ابن مقله را از
با این همه ابن مقله در نهانگاه نیز دست از تلاش خصمانه بر ضد خلیفه برنداشت.
عیسی بود که خود را از پذیرش وزارت سر باز زده و راضی را به انتخاب ابن مقله تشویق
مطلب نیز صحیح نیست،زیرا چندی پس از عزل و مصادره ابن مقله بود که خلیفه ابن
ابن مقله در زندان مرحلهء جدیدی از مبارزات سیاسی خود را آغاز کرد.
شد،ابن مقله گفت:اکنون به یاری او انتقام خود را از خلیفه و ابن رائق خواهم گرفت."