چکیده:
خانم آن کی.اس لمتون نویسنده ایرانشناس انگلیسی در این نوشتار به بررسی تاریخ وقف در ایران پرداخته است.این موضوع را تا اواخر قاجار مد نظر قرار داده که شامل موقوفاتی میشود که در دوران حکومت فرمانروایان سنی و شیعیمذهب،مورد وقف واقع شده است.اهداف واقفان،مصارف وقف،ماندگاری و تغییرات در موقوفات،از مسائلی است که مورد تحقیق نویسنده قرار گرفته است.
In this article Ms. Ann Lambton، the renowned British Persianist، addresses the history of endowment in Iran. Her study concerns the period up to the end of Qajar dynasty، including the endowed properties donated under the Sunnī as well as the Shī‘a rules. The endowers' purpose، the uses of endowed property، and durability or alterations in endowed property are among the issues researched by the writer.
خلاصه ماشینی:
دسترسی به جزئیات دقیق و گستردهء اوقاف در ایران و ارزش آنها در دورههای مختلف و نقاط متفاوت امکانپذیر نیست و تأثیر دامنه وقف بر اقتصاد این کشور تاکنون مورد بررسی قرار نگرفته است،به علاوه آنچه خاص یک ناحیه در زمان مشخصی بوده است نمیتواند نمونهء نواحی دیگر در تمام زمانها باشد.
در سندی که از طرف دیوان سنجر برای انتصاب مجد الدین(که در آن هنگام سمت قاضی القضات داشت)به مقام قاضی شعبههای مختلف لشکری و کشوری صادر شده بود،لازم بود که او اوقاف بزرگ و کوچک را بررسی و دربارهء درآمد آن تحقیق کند و از واردشدن هرگونه خسارتی به آن و غصب یا تصرف آن به وسیلهء کسانی که قصد بلعیدن آن را دارند جلوگیری کند؛همچنین باید برحسب شرایطی که واقفان گذاشتهاند عمل کند و توجه داشته باشد که درآمد آن به درستی مصرف شود(همان،ص 95).
ازاینرو در مجموعهء المختارات من الرسائل(تصحیح ایرج افشار،تهران،5531 ش6791/)سندی از طرف دیوان محمود بن محمد(115-8111/525-1311)برای انتصاب دوبارهء منتجب الدین ابو القاسم اسماعیل بن عبد العزیز بر امور اوقاف اصفهان و نواحی اطراف آن(که بر مسجدهای جمعه،مسجدهای دیگر،آرامگاهها،بیمارستانها،رباط ها،و موارد دیگری وقف شده بود)صادر شده بود،به او فرمان میدهد که به کار خود مانند گذشته ادامه دهد و درآمد موقوفات را صرف مواردی کند که واقف تعیین کرده است و دست کسانی را که میخواهند آن را غصب کنند کوتاه کند.
هنگامی که حکومت متولیای برای آرامگاه یا مسجدی تعیین میکرد تا موقوفاتی ار که در زمانهای متفاوت وقف شده بود اداره کند هر آرامگاه و مسجد یا برخی از آنها احتمالا متولی خاص خود را داشت.