چکیده:
امروزه نحوه توزیع خدمات شهری،یکی از ضروریات مهم زندگی شهری بهشمار میآید. پارکها و فضاهای سبز،بهعنوان یکی از مهمترین مراکز خدمات رفاهی و تفریحی بوده که علاوهبر جنبه بهداشتی و روانی،در توسعه پایدار شهری از اهمیت بالایی برخوردارند.
شهر زاهدان بهعنوان یک مادر شهر و قطب رشد منطقهای در جنوب شرق ایران، تحت تأثیر عوامل متعدد از قبیل رشد بیرویه جمعیت بعد از دهه 1360،قرار گرفتن در چهارراه تجارتی و قاچاق کالا و مواد مخدر،وقوع خشکسالیهای متوالی،ناامنی در دول همسایه،بالا رفتن سرانه دانشجویی و غیره نتوانسته است به اهداف از پیش تعیینشده در طرحهای شهری دست یابد.
منطقه 2 شهر زاهدان نیز بالطبع،تحت تأثیر عوامل مذکور قرار گرفته و موجب ناهمخوانی سرانه فضای سبز با جمعیت ساکن در آن گردیده است.به همین منظور و برای پی بردن به نحوه توزیع فضایی پارکها،این منطقه بهعنوان محدوده مورد مطالعه انتخاب گردید.در این تحقیق از سیستم اطلاعات جغرافیایی در جهت تجزیه و تحلیل این ناهمخوانی به بررسی میزان تبعیت پارکهای منطقه 2 از نظام کالبدی شهر و نحوه مکانگزینی پارکها با توجه به طرح تفصیلی شهر پرداخته شده است.
نتایج بهدستآمده از این تحقیق نشان میدهد که تعداد پارکهای ناحیهای و شهری در منطقه،کافی میباشد ولی پارکهای واحد همسایگی و محلهای کافی نمیباشند و نیز پارکهای موجود از لحاظ رعایت نظام سلسله مراتب کالبد شهری متوازن و متعادل نیستند(یعنی به نسبت مقیاسهای نظام کالبدی،اندازه و شعاع پوشش پارکها درست نبوده است و تعدادی از پارکها درست مکانیابی نشدهاند).بهعلاوه تعدادی از مکانهای پیشنهادی برای ایجاد پارک در طرح تفصیلی،که اینک توسط سایر کاربریها اشغال شدهاند در عدم کفایت و توازن پارکها نقش مهمی بازی میکنند.این نتایج با استفاده از فنون و توابع تحلیلی GIS که در متن مقاله بدانها پرداخته شده بهدست آمده است و در نهایت لایههای مورد نظر از دادههای فضایی و خصیصههای برای پارکهای واحد همسایگی و محلهای وزنگذاری شدهاند و مکانگزینی جهت احداث این دست از پارکها انجام گرفته است.
خلاصه ماشینی:
"نمودار زیر مراحل کلی تحقیق را نشان میدهد: شکل(شماره 1):نمودار روند انجام عملیات تحقیق (منبع:پژوهشگر،1384) (تصویرتصویر) روشهای تجزیه و تحلیل اطلاعات بهمنظور تحلیل پراکندگی و مکانیابی کاربریها نظیر کاربری فضای سبز(پارکها)،روشهای متعددی در سیستم اطلاعات جغرافیایی وجود دارد که در این تحقیق از 4 روش عمده استفاده شده است و در زیر به توضیح آنها پرداخته میشود.
(تصویرتصویر) یافتهها با توجه به تحلیلهای صورت گرفته بر روی آمارها و نقشههای منطقه مورد مطالعه یافتههای زیر حاصل گردیده است: 1-تحلیل ناهمخوانی بین میزان جمعیت و فضای سبز موجود در منطقه: با توجه به جمعیت 212700 نفری ایرانیها(بدون مهاجرین افغان)در سال 1381،مساحت کل 2600 هکتار و مساحت کل فضای سبز در منطقه طبق لیست سازمان پارکها 325906 متر مربع(11 و 10)،نتیجه میگیریم که بین سرانه موجود فضای سبز در منطقه(54/1 مترمربع) و استاندارد تعریفشده طبق معیارهای وزارت مسکن و شهرسازی در ایران(7 تا 12 متر مربع به ازای هر نفر)(14 و 4) و نیز استاندارد در نظر گرفته شده توسط محقق،با توجه به منابع و وضعیت موجود منطقه(بیش از 5 مترمربع) (3 و 12)فاصله قابل توجهی دیده میشود و لذا فضاهای اختصاصیافته به فضای سبز،کمتر از یکسوم استانداردهای شهری کشور میباشدو باید برای بهبود وضعیت فضای سبز منطقه اقداماتی اساسی صورت گیرد.
جدول شماره(3):مشخصات محلات منطقه 2 و پارکهای موجود در آنها با تحلیل وضع موجود و کمبودها (تصویرتصویر) نتیجهگیری در نهایت نتیجه یافتهها نشان میدهد با توجه به آمارهایی که از وضعیت سرانه و تراکم جمعیت در منطقه ارائه شد،مسأله فضای سبز هم در شهر و هم منطقه 2 به صورت بحران جلوه میکند؛بهویژه در قسمت بافت جدید محدوده(غرب و جنوب غرب)که شدیدا امر ساختوساز و تراکمفروشی در آنجا حاکم است و فعلا از رسیدگی و پرداختن به فضای سبز محدوده غافل ماندهاند."