چکیده:
در کشورهای توسعهیافته همراه با انقلاب در تولید و وسایل نقلیهء موتوری و پس از جنگ جهانی دوم با رشد شهرها،طبقات ثروتمند و نسبتا مستغنی شهری،برخلاف سالهای پیش، در حومههایی که دارای فضاهای مناسب بود مسکن گزیدند.به عبارتی گسترش شهرها و ایجاد حومهها در اینگونه کشورها حاصل تحولات عمیق و زیربنایی در اقتصاد و وسایل ارتباطی بوده و طبقهء غنی در این حومهها مستقر گردیدند.در این بررسی با استفاده از روش تحلیل جغرافیایی و بررسی تاریخی معلوم میگردد که انگیزهء ایجاد حومه،تحولات آن و مشخصات حومهء تهران با اینگونه کشورها متفاوت است.در جریان این بررسی درمییابیم که چشمگیرترین ویژگی شهری شدن تهران سرعت وقوع آن است؛به عبارتی شهر تهران در اثر اعمال سیاستهای تمرکزگرایانه به قطب سیاسی،صنعتی،اقتصادی،اجتماعی و فرهنگی تبدیل شد؛و بنابراین علت،بخش مهمی از جمعیت رو به افزایش نقاط زیستی دیگر را جذب کرده است و به دنبال اشباع کالبدی و افزایش بهای مسکن و خدمات،جمعیت اضافه و مهاجر از دیگر شهرها را به نقاط پیرامونی دور و نزدیک خود گسیل داشته است.این گروهها به ناتوانی پرداخت قیمت زمین و مسکن در محدودهء شهر تهران و سایر شهرهای مجموعه عمدا به صورت غیررسمی در اراضی حاشیه یا اطراف شهرها و آبادیها و راههای اصلی مجموعه به شکل مجموعهای از اشکال سکونت اسکان غیررسمی،شهرکسازی و اغلب شهرکهای خوابگاهی در بستری نامطمئن و با دلایل و ویژگیهای کاملا متفاوت با حومهنشینی در کشورهای پیشرفته نمود یافتهاند.توصیهء عملی این پژوهش آنست که در ادامهء سیاست تمرکزگرایانه بر این بستر نامطمئن تجدیدنظر گردد؛و از آنجا که حومهها اکنون بخشی از کلیتی گستردهتر هستند که شهر را در خود جای میدهند در برنامهریزی به جای گسترهء شهر تهران،منطقهء شهری تهران مطرح شود.
خلاصه ماشینی:
"تفاوت ماهیت حومهنشینی در کشورهای پیشرفته با کشورهای درحال توسعه (نمونه ایران-تهران) بنابر نظر ریموند مورفی،جغرافیدان آمریکایی،اگر تمام نواحی اطراف شهرها را که در مسیر تحول و دگرگونی قرار گرفته باشد،یک حومه بدانیم،کشورهای توسعهیافته با اقتصاد شکوفا و به دنبال آن افزایش جمعیت،مرزهای شهر مرکزی گسترش مییابد و بدین ترتیب کل منطقۀ شهری را دربر میگیرد.
(شکوئی،حسین،1348،ص 251و 254) به عبارتی گسترش شهرها و ایجاد حومهها در کشورهای پیشرفته حاصل تحولات عمیق و زیربنایی و بنیادی در اقتصاد و وسایل ارتباطی بوده و به دنبال رشد شهرنشینی حاصل از انقلاب صنعتی طبقۀ غنی به سکونت در حومههای شهری گرایش یافته است.
(جدول شمارۀ 2) جدول شمارۀ(1)گوناگونی و تغییر متوسط تراکم در سطح مناطق شهر تهران طی سالهای 1372-1376 (به تصویر صفحه مراجعه شود) مأخذ:کارنامههای شهرداری شهر تهران طی سالهای 1372-1376 (به تصویر صفحه مراجعه شود) عنوان:نقشه شمارۀ 5 گوناگونی متوسط تراکم در سطح مناطق شهر تهران سال 1376 ادارۀ بررسیهای اقتصادی،بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران با توجه به موارد گفته شده جمعیت قابل توجهی از متقاضیان مسکن در نواحی شهر به دلیل ضعف سیاستهای تقاضا و کنترل ضعیف بر عملکرد و عرضۀ مسکن با کمبود سرمایه مواجه شده و به دلیل پایین آمدن تقاضای مؤثر مسکن علاوه بر این که بخش مسکن با رکود مواجه شد،(سجادیان،ناهید،1379،ص 307)جمعیت قابل توجهی با سرمایۀ اندک معطوف به مناطق حومهای شهر تهران گردیده.
5-با اعمال سیاستهای صحیح عرضه و تقاضا در شهر تهران از سرعت تغییرات ناشی از ادامۀ روند کنونی و گسترش حومهها با انگیزۀ افزایش قیمت زمین و مسکن در شهر جلوگیری به عمل آید تا به این وسیله در ترکیب طبقات اجتماعی نواحی حومهای و نواحی شهری تعادلی به وجود آید."