چکیده:
از قرن دوم هجری بخشی از اندیشهء سیاسی در زمینهء حکمت عملی متأثر از متون ایرانیان پیش از اسلام در زمینهء آداب ملوک و آیین کشورداری شکل گرفت و کتابهایی با عنوان سیر الملوک یا سیاستنامه در تداوم اندرزنامههای دورهء ساسانی تألیف شد.حکمت عملی مطرح در سیاستنامهها،مجموعهای از میراث علمی و الگوهای عملی و تجارب تاریخی گذشتگان است که سیاستنامهنویسان-که اغلب از کارگزاران دیوانی و درباری بودند- در تبیین آن به آیات و احادیث اسلامی استناد کردهاند.هدف از نگارش سیاستنامهها، اصلاح عملکرد پادشاهان و در نهایت اصلاح و بهبود اوضاع سیاسی و اجتماعی جامعه بود.
افضل الدین ابو حامد احمد بن حامد کرمانی،مورخ،ادیب،پزشک و اندیشمند اواخر دورهء سلجوقی است.او که خود زمان چند پادشاه آخر قاوردیان کرمان،حملهء قراغزان و حکومت ملک دینار را درک کرده بود،علاوه بر دو کتاب کرده بود،علاوه بر دو کتاب تاریخی،بدایع الازمان فی وقایع کرمان و کتاب المضاف،کتاب عقد العلی للموقف الاعلی را که موضوع اصلی آن آداب ملوک و آیین کشورداری است،تألیف کرد.
افضل الدین کرمانی در کتاب عقد العلی به تحلیل و علتیابی آشفتگی کرمان بعد از مرگ طغرل شاه قاوردی میپردازد.او با قلمی ادیبانه،عملکرد سلاطین و حکام کرمان را به نقد میکشد و رهنمودهایی برای اصلاح امور براساس سیر الملوکها به پادشاه وقت، ملک دینار،ارائه میدهد.ذهن نقاد و پرسشگر او همراه با مطالعات وسیعی که از محتوای کتاب پیداست،شناخت ما را از او به مورخی تحلیلگر و نقاد و سیاستنامهنویسی آگاه هدایت میکند.
در مقالهء حاضر سعی میشود با بررسی آداب و ملوک و آیین کشورداری مطرح در کتاب عقد العلی للموقف الاعلی،آنرا با ارکان اساسی و مشترک مورد بحث در سیاستنامهها در زمینهء جایگاه پادشاهان در جامعه،نقش و پیوستگی دین با ملوک،جایگاه عدل،اقتدار و خصایل پادشاهان،جایگاه ارکان دیگر جامعه شامل رعیت،لشکر،خزانه و نقش شاهان در جمع میان آنان و برقراری نظم و امنیت در جامعه و دیگر آیین کشورداری در امر مشورت و گزینش وزرا و کارگزاران و سرانجام علل خرابی مملکت و ایجاد خلل در امر مملکتداری،مطابقت دهد و مقایسه کند.
خلاصه ماشینی:
"تأملی بر آداب ملوک و قاعدهء ملکداری در نگاه افضل الدین کرمان (مقایسهء تطبیقی کتاب عقد العلی للموقف الاعلی با سیر الملوکهای پیشین) پروین ترکمنی آذر دانشیار پژوهشکده تاریخ،پژوهشگاه علوم انسانیچنین رفت از آغاز یک سر سخن همین باشد و هم نگردد کهن (تاریخ شاهی) چکیده از قرن دوم هجری بخشی از اندیشهء سیاسی در زمینهء حکمت عملی متأثر از متون ایرانیان پیش از اسلام در زمینهء آداب ملوک و آیین کشورداری شکل گرفت و کتابهایی با عنوان سیر الملوک یا سیاستنامه در تداوم اندرزنامههای دورهء ساسانی تألیف شد.
با اینکه افضل الدین از منابع دیگر مورد استفاده در تألیف عقد العلی ذکری به میان نیاورده،با تطبیق نوشتهها و حکایات ذکر شده با کتابهای سیر الملوک میتوان پی برد که از کتابهای قابوسنامهء عنصر المعالی،سیاستنامهء خواجه نظام الملک،نصیحه الملوک غزالی و فارسنامه ابن بلخی استفاده کرده یا به منابعی دسترسی داشته که مورد استفاده نویسندگان آنها بوده است.
از محتویات کتاب-به خصوص آنچه در اهداف و فایده و استفادهکنندگان کتاب نوشته شده،چنین برمیآید که هدف اصلی افضل الدین کرمانی از ذکر رویدادهای تاریخی بیان جایگاه و خصایل شاهی و ارتباط علل و اسباب رویدادهای تاریخی با رفتار و عملکرد ملوک است و بیشتر از آنکه به رویدادهای تاریخی بپردازد،عملکرد سلاطین و حکام کرمان را بررسی و به نقد میکشد و رهنمودهایی برای اصلاح امور براساس سیر الملوک و تعالیم اسلامی میدهد."